Οι κύριες μορφές ρητορικής μίσους, όπως εντοπίσθηκαν στα πλαίσια έρευνας μεταξύ
φοιτητών, είναι η εξωτερική εμφάνιση, η φυλή και η εθνότητα, η κοινωνικοοικονομική
κατάσταση και οι πολιτικές θέσεις

 

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Η εύλογη εντύπωση που θα μπορούσε να έχει κάποιος για τους σημερινούς νέους, με δεδομένο τον διαφορετικό τρόπο σκέψης και δράσης τους σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές, είναι ότι δεν τοποθετούνται αρνητικά απέναντι στην όποια διαφορετικότητα των ανθρώπων και δεν αποδέχονται τα όποια κατάλοιπα ρατσιστικών συμπεριφορών. Φαίνεται όμως ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική.

Αυτό τουλάχιστον αποκαλύπτουν τα στοιχεία προέκυψαν μέσα από έρευνα που έγινε στα πλαίσια του Προγράμματος Erasmus+ MATE με αντικείμενο τη ρητορική μίσους και το ρατσισμό ανάμεσα στους νέους. Η έρευνα έγινε ταυτόχρονα ανάμεσα σε νέους σε Ισπανία, Ελλάδα, Κύπρο, Αυστρία, Γαλλία και Σουηδία και τα αποτελέσματά της παρουσιάστηκαν πρόσφατα από το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Mediterranean Management Centre. Εκείνο που διαπιστώνεται μέσα από την ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας είναι ότι τα κρούσματα ρητορικής μίσους είναι συχνότερα στην πραγματική ζωή σε σύγκριση με το διαδίκτυο. Η εξωτερική εμφάνιση αποτελεί τον συνηθέστερο στόχο της ρητορικής μίσους μεταξύ των νέων, ενώ συχνός στόχος (κυρίως στο διαδίκτυο) είναι ο πολιτικός προσανατολισμός των θυμάτων.

Αξιοσημείωτη είναι και η διαπίστωση ότι τα άτομα που παραδέχτηκαν ότι έχουν χρησιμοποιήσει ρητορική μίσους εναντίον άλλων ατόμων υποστήριξαν ότι «απλά εξέφρασαν τη γνώμη τους». Τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων δεν γνώριζαν ή δεν ήταν σίγουροι αν η ρητορική μίσους αποτελεί αδίκημα.

Με βάση τα δεδομένα της έρευνας, θα πραγματοποιηθούν μέσα στους επόμενους δύο μήνες εκπαιδευτικά σεμινάρια με στόχο την εκπαίδευση των φοιτητών για την αποδυνάμωση των διακρίσεων, των στερεοτύπων και την ανάδειξη της διαφορετικότητας, ενώ τον Μάρτιο δέκα φοιτητές από κάθε χώρα-εταίρο θα συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικά σεμινάρια στη Μασσαλία. Τελικός στόχος  του Προγράμματος είναι να δημιουργηθεί ένας πανευρωπαϊκός οδηγός για την εκπαίδευση των νέων ατόμων, προκειμένου να περιοριστούν τα φαινόμενα του ρατσισμού και των διακρίσεων, μέσα από τη συμμετοχή των φοιτητών σε εκστρατείες ευαισθητοποίησης και καταπολέμησης της ρητορικής μίσους.

Η συμμετοχή του ΤΕΠΑΚ στο Πρόγραμμα έγινε μέσω του τμήματος Δημόσιας Επικοινωνίας με επιστημονική υπεύθυνη την Δρα Πασχαλία (Λία) Σπυρίδου, η οποία, μιλώντας στη «Κυριακάτικη Χαραυγή» και αναλύοντας τα αποτελέσματα της έρευνας, επισημαίνει ότι οι κύριες μορφές ρητορικής μίσους που εντοπίσθηκαν κατά σειρά συχνότητας αφορούν στην εξωτερική εμφάνιση, στη φυλή και εθνότητα, στην κοινωνικοοικονομική θέση και στις πολιτικές θέσεις. Αυτά τα ευρήματα αφορούν τον λόγο μίσους στον φυσικό κόσμο, ενώ στη διαδικτυακή πραγματικότητα οι πολιτικές θέσεις βρίσκονται στην τρίτη θέση και ακολουθεί η κοινωνικοοικονομική κατάσταση.

Η εκτίμηση που εκφράζει η Δρ Σπυρίδου είναι ότι «αυτό συμβαίνει λόγω της διευρυμένης πλέον χρήσης του διαδικτύου ως μέσου αναπαραγωγής συγκεκριμένων θέσεων αλλά και της συνειδητής ή ασυνείδητης προσπάθειας εκφοβισμού των ατόμων να εκφραστούν ελεύθερα και να καταστρατηγηθεί ο πλουραλισμός των απόψεων».

Στην έρευνα η μετανάστευση και το κυπριακό ζήτημα αναδείχθηκαν βασικοί πόλοι ρητορικής μίσους. Αναφορικά με τον λόγο μίσους που εστιάζει στη φυλή και την εθνότητα, τα ευρήματα έδειξαν ότι πηγάζει πρωτίστως από στερεοτυπικές αντιλήψεις ανωτερότητας που καλλιεργούνται από το οικογενειακό περιβάλλον και αναπαράγονται στον δημόσιο λόγο.

Θύματα ρατσισμού κυρίως οι φτωχότεροι

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώνεται μια διαφοροποίηση ανάμεσα στους νέους που δέχονται ή ασκούν κριτική μίσους κι αυτό εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία, αλλά και το εισοδηματικό επίπεδο.

Ειδικότερα, στην έρευνα που έγινε ανάμεσα στους Κύπριους νέους, το 28,6% των ανδρών δήλωσαν ότι έχουν προβεί σε ρητορική μίσους, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες ανέρχεται στο 24,3%. Ωστόσο, τα ποσοστά διαφοροποιούνται σημαντικά στο διαδίκτυο. Θύτες ρητορικής μίσους δήλωσαν το 20,2% των ανδρών και μόλις 9,3% των γυναικών.
Αναφορικά με το εισόδημα, όπως επισημαίνει η Δρ Σπυρίδου, «τα ευρήματα δείχνουν μια τάση των ατόμων υψηλότερου εισοδηματικού επιπέδου να ασκούν ρητορική μίσους σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σύγκριση με άτομα χαμηλότερου εισοδηματικού επιπέδου», σημειώνοντας όμως ότι «μιλάμε για φοιτητές, οι οποίοι στην πλειονότητά τους δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητοι και συνεπώς θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το εύρημα με ιδιαίτερη προσοχή και σίγουρα είναι κάτι που χρήζει περαιτέρω μελέτης».

Πραγματικά εντυπωσιάζουν τα ευρήματα μέσα από τα οποία καταδεικνύεται ο ρατσισμός εναντίον των φτωχότερων νέων.

Για παράδειγμα, υποστηρίχθηκε έντονα ότι κάποιος μπορεί να είναι ομοφυλόφιλος ή έγχρωμος, δηλαδή να έχει χαρακτηριστικά τα οποία συχνά αποτελούν αντικείμενο ρητορικής μίσους, αλλά αν διαθέτει πολλά χρήματα, είναι απίθανο να βιώσει ρατσιστική συμπεριφορά. «Ουσιαστικά αυτό που ήθελαν να τονίσουν οι συμμετέχοντες ήταν η κοινωνική δύναμη που απορρέει από την ισχυρή οικονομική κατάσταση ενός ατόμου», εξηγεί η Δρ Σπυρίδου, επισημαίνοντας το γεγονός ότι «τα χρήματα συνιστούν μια παραδοσιακή μορφή δύναμης στις σύγχρονες κοινωνίες».

Κατά πρόσωπο και διαδικτυακός ρατσισμός

Από τα αποτελέσματα της έρευνας έχει προκύψει ότι οι φοιτητές αναγνώρισαν τη ρητορική μίσους στην καθημερινή ζωή ως σημαντικότερη, συχνότερη και πιο σκληρή από τη ρητορική μίσους που εκδηλώνεται μέσα από το διαδίκτυο.

Η εξήγηση που δίνεται γι’ αυτό είναι ότι οι επιθέσεις στην καθημερινή ζωή είναι πιο πρόσφορες λόγω της διαπροσωπικής επαφής αλλά και πιο ιδιωτικές.

«Πιο δύσκολα θα χρησιμοποιήσει κάποιος ρητορική μίσους δημόσια, διότι αυτό καταγράφεται και υπάρχει ο κίνδυνος να χαρακτηριστεί ρατσιστής, σεξιστής κτλ… Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις», αναφέρει η Δρ Σπυρίδου, επισημαίνοντας όμως ότι «το κυρίαρχο θέμα εδώ είναι η διαχείριση της εικόνας και των εντυπώσεων που προσπαθούν να εφαρμόσουν τα άτομα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και λογικό είναι οι περισσότεροι να επιδιώκουν μια θετική εικόνα για τον εαυτό τους».

Προβληματισμό δημιουργεί το γεγονός ότι ενώ η πλειοψηφία των φοιτητών είναι σε θέση να ορίσει το τι σημαίνει ρητορική μίσους, φαίνεται να υπάρχει σημαντική άγνοια για τις αρνητικές επιπτώσεις της ρητορικής μίσους στη ζωή των ατόμων.

«Ενδεχομένως κάποιοι να μην ενδιαφέρονται για τις συνέπειες, αλλά τα υψηλά ποσοστά που λάβαμε σε αυτή την ερώτηση, ότι δηλαδή “όταν το έκανα, απλά εκφραζόμουν ελεύθερα”, συνηγορούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει άγνοια για τις πραγματικές επιπτώσεις της έκφρασης ρητορικής μίσους προς τα θύματα».