Οι διαρκείς «τετραγωνισμοί του κύκλου», στους οποίους ο Τούρκος Πρόεδρος καλείται να προβαίνει για να διατηρεί τη συνοχή του καθεστώτος του, έρχονται να προσθέσουν μια επιπλέον πρόκληση στο ζήτημα της στάσης της Τουρκίας στο Κυπριακό
Του ειδικού μας συνεργάτη Ευάγγελου Αρεταίου
Μια εντελώς διαφορετική Τουρκία σε σχέση με το 2017 στο Κραν Μοντανά αλλά και τα προηγούμενα χρόνια αναμένεται να προσέλθει στην Πενταμερή της Γενεύης τη βδομάδα που έρχεται.
Οι μεγάλες διαφορές σε σχέση με το παρελθόν εκφράζονται κατ’ αρχήν δημόσια, με τη θέση περί δύο κρατών και την ευρύτερη ρητορική της Άγκυρας και του Ερσίν Τατάρ να αντανακλούν τις βαθιές αλλαγές που έχουν γίνει στην Τουρκία αλλά και τις σχέσεις της με την τουρκοκυπριακή κοινότητα την τελευταία μακρά περίοδο, οι οποίες έχουν πλέον αποκρυσταλλωθεί από το 2017 και μετά.
Ακρογωνιαίος λίθος της διαφοροποίησης σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, που υποβόσκει κάτω από τις δημόσιες δηλώσεις και ρητορικές, είναι η παγίωση ενός εκ βαθέων αναθεωρητικού αφηγήματος που κυριαρχεί σήμερα ανάμεσα στις τουρκικές πολιτικές ελίτ της εξουσίας, αποτελώντας μια ιστορική και πολιτική αποκρυστάλλωση της τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης.
Η σύνθεση αυτή βρίσκει τις βαθύτερες ρίζες της ήδη από την ανάδειξη του Δημοκρατικού Κόμματος του Αντνάν Μεντερές τη δεκαετία του ’50, ως βασικού καταλύτη των πολιτικών αλλά και κοινωνικών δυναμικών στην Τουρκία, και χαρακτηρίζεται κυρίως από την ιδεολογική ώσμωση ανάμεσα στον τουρκικό εθνικισμό και το τουρκικό Ισλάμ. Η τουρκο-ισλαμική σύνθεση θα μετατραπεί σε επίσημη ιδεολογία με το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν το 1980, ως προμαχώνας απέναντι στην πρόσληψη της Αριστεράς και του κομμουνισμού ως απειλή για την τουρκική κοινωνία και κράτος και θα μεταλλαχθεί σε μια κινητήρια δύναμη της τουρκικής πολιτικής και οικονομίας κατά την περίοδο του Τουργκούτ Οζάλ. Μέχρι το 2002 ωστόσο και την άνοδο του ΑΚΡ στην εξουσία, η τουρκο-ισλαμική σύνθεση θα παραμείνει μέσα στα ευρύτερα όρια της εσωστρέφειας και της αυταρχικής εκκοσμίκευσης του κεμαλισμού.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του στην εξουσία, το ΑΚΡ θα προωθήσει νέες πολιτικές, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, οι οποίες θα εξασθενίσουν μεν τον συντηρητικό αυτό κεμαλισμό, αλλά δεν θα καταφέρουν τελικά να τον αντικαταστήσουν με το φιλελεύθερο αφήγημα των «συντηρητικών μουσουλμάνων», με σαφείς παραλληλισμούς με τους Ευρωπαίους χριστιανοδημοκράτες των πρώτων χρόνων του κόμματος.
Νέο μόρφωμα τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης
Μετά το 2013, αλλά κυρίως μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2015 και την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016, το ΑΚΡ θα διαμορφώσει ένα νέο μόρφωμα τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης και θα προχωρήσει σε ένα στενό εναγκαλισμό με τον συντηρητικό τουρκικό εθνικισμό, όπως αυτός εκφράζεται από τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί και το Κόμμα της Εθνικιστικής Δράσης.
Το μόρφωμα αυτό είναι μεν νέο -κυρίως ως προς την ισχύ του, καθώς εξελίσσεται έχοντας απέναντί του έναν ιδιαίτερα εξασθενημένο κεμαλισμό- αλλά αντλεί τη δυναμική και τη νομιμοποίησή του από τις βαθιές ρίζες του τουρκικού εθνικισμού και ισλαμισμού. Και παράλληλα, εξελίσσεται και διαμορφώνεται μέσα σε ένα μετα-ψυχροπολεμικό πλαίσιο, το οποίο ενισχύει τόσο τις λαϊκίστικες και εθνικιστικές τάσεις όσο και τις φιλοδοξίες περιφερειακών δυνάμεων να διαδραματίσουν ρόλο στην παγκόσμια σκηνή.
«Η Κύπρος έχει ιδιαίτερη, σχεδόν ιερή σημασία»
Για τους ιδεολογικούς «πατέρες» του τουρκικού εθνικισμού, όπως ο ιδρυτής του ΜΗΡ, Alparslan Türkeş και ο εθνικιστής διανοούμενος του κινήματος των ιδεαλιστών (γνωστοί ως «Γκρίζοι Λύκοι»), Seyyd Ahmet Arvasi, η Κύπρος έχει ιδιαίτερη, σχεδόν ιερή σημασία. Το πόσο βαθιά χαραγμένη είναι η Κύπρος στο υποσυνείδητο αλλά και το συνειδητό των Τούρκων εθνικιστών αναδεικνύεται από ένα ποίημα του Arvasi το 1949:
«Της Κύπρου ο αποχωρισμός βάσανο στα σπλάχνα μας/ χάθηκε του Μπαρμπαρόσα η φωνή απ’ τη Μεσόγειο/ στους ξένους τα νησιά, σε μας οι αβάσταχτοι καημοί/ αποχωρίστηκε η πατρίδα τελικά και τα δικά μας τα Βαλκάνια;»
Την ίδια ιερή σχεδόν σημασία έχει η Κύπρος και για τους ιδεολογικούς «πατέρες» του τουρκικού ισλαμισμού, όπως ο Necmettin Erbakan, ιδρυτής και ηγέτης όλων των ισλαμικών κομμάτων της Τουρκίας μέχρι το ΑΚΡ και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ετζεβίτ το 1974 και ο ισλαμιστής ιδεολόγος Ahmet Necip Fazıl Kısakürek, τον οποίο θαυμάζει και εξαίρει δημόσια ο Ταγίπ Ερντογάν.
Οι απόψεις και οι κοσμοθεωρίες των τεσσάρων αυτών πολιτικών και ιδεολόγων της τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης κυριαρχούν στους κόλπους της εξουσίας στην Τουρκία και, de facto, αποτελούν θεμελιώδεις πυλώνες του αφηγήματος της Άγκυρας αλλά και του χαρακτήρα του σημερινού καθεστώτος και συμβάλλουν καθοριστικά και στη σημερινή πολιτική της Άγκυρας απέναντι στην κοινότητα των Τουρκοκυπρίων, η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη βαθιά παράδοση εκκοσμίκευσης της τουρκοκυπριακής ταυτότητας.
Παράλληλα με τις ιδεολογικές αυτές συνιστώσες, που έχουν ενδυναμώσει τον αναθεωρητικό τουρκικό εθνικισμό και τον έχουν ξαναφέρει στην καρδιά του τουρκικού ισλαμισμού, οι συσχετισμοί δυνάμεων στην Τουρκία αλλά και στις σχέσεις της με την ΕΕ και τις ΗΠΑ έχουν ενισχύσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την παρουσία και το βάρος των εθνικιστών, όχι μόνο στο πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο αλλά και στους κόλπους του καθεστώτος.
Εναγκαλισμός Ερντογάν με τον Μπαχτσελί
Ο όλο και πιο σφικτός εναγκαλισμός του Ταγίπ Ερντογάν με τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τον οποίο πλέον Τούρκοι και ξένοι αναλυτές θεωρούν ως παράγοντα με πολύ μεγάλη επιρροή («kingmaker», όπως πρόσφατα τον αποκάλεσε τηλεγράφημα του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων), δεν αφήνει πολλά περιθώρια για ελαστικότητα στις θέσεις της Άγκυρας στο Κυπριακό.
Οι διαρκείς «τετραγωνισμοί του κύκλου», στους οποίους ο Τούρκος Πρόεδρος καλείται να προβαίνει για να διατηρεί τη συνοχή του καθεστώτος του, έρχονται να προσθέσουν μια επιπλέον πρόκληση στο ζήτημα της στάσης της Τουρκίας στο Κυπριακό. Οι «εκπλήξεις» στις οποίες προέβη η Άγκυρα την τελευταία περίοδο, τόσο όσον αφορά το θέμα της διαδικασίας απαγόρευσης του φιλο-κουρδικού Κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) όσο και το θέμα της απόσυρσης της χώρας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, δεν ήταν παρά αναμενόμενες απόρροιες των ακροβατικών που πρέπει να κάνει ο Τούρκος Πρόεδρος. Παράλληλα, οι βαθιές αντιστάσεις των εθνικιστικών κύκλων σε θέματα που αφορούν την ΕΕ -ορισμένων εκ των οποίων είναι και οι λεγόμενες «κυπρογενείς» υποχρεώσεις της Άγκυρας- αποτελούν σήμερα βασική συνισταμένη των πολιτικών της συμμαχίας ΑΚΡ-ΜΗΡ, τόσο στο εσωτερικό όσο και στην εξωτερική πολιτική.
Τέλος, οι πολιτικές ελίτ στην Τουρκία αλλά και ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος βιώνουν το «όχι» των Ελληνοκυπρίων στο σχέδιο Ανάν το 2004 ως «τραύμα εμπιστοσύνης», καθώς εκείνη την περίοδο ο Ταγίπ Ερντογάν και το ΑΚΡ είχαν κάνει μια ιστορική υπέρβαση παραγκωνίζοντας ουσιαστικά τον Ραούφ Ντενκτάς και το τότε κατεστημένο της Άγκυρας, παίρνοντας έτσι ένα πολύ μεγάλο ρίσκο, έχοντας ωστόσο ως «ασπίδα» και απώτερο στόχο την ευρωπαϊκή πορεία της «παλαιάς» Τουρκίας. Κάτι που σήμερα δεν ισχύει πια.
Aκολουθήστε μας στο Google News
