Η προσφυγική κρίση και η Κύπρος

Αποδέχομαι · Σέβομαι · Συμμετέχω

Του Μάριου Ζίττη*

Ο πόλεμος στη Συρία συνεχίζεται για όγδοη συνεχή χρονιά και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις της εποχής μας. Τα στοιχεία των τελευταίων τριών χρόνων καταδεικνύουν αύξηση της ροής Σύρων προσφύγων στο νησί, προερχομένων από την Τουρκία. Η ροή αυτή παραμένει διαχειρίσιμη, αλλά καταδεικνύει την ανάγκη βελτίωσης των υποδομών υποδοχής και ένταξης. Η Κυπριακή Δημοκρατία, ως ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, οφείλει να προσφέρει την καλύτερη δυνατή στήριξη σε αιτητές ασύλου και αναγνωρισμένους προσφυγές για τις βασικές τους ανάγκες τους, όπως η στέγαση και η σίτιση.

Η ανθρωπιστική κρίση στη Συρία

Το προσφυγικό ρεύμα από τη Συρία δεν είναι κάτι νέο ούτε έχει αιφνιδιάσει την Κύπρο. Κυρίως από το 2016 και μετά, ένας αξιοσημείωτος αριθμός προσφύγων φτάνουν στο νησί μας από τη γείτονα χώρα ή την Τουρκία με σαπιοκάραβα. Στην πλειονότητά τους είναι Σύροι πρόσφυγες που ακολουθούν ένα ταξίδι φυγής, με προορισμό τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η γεωγραφική θέση της Κύπρου, όπου βρίσκεται στους διαδρόμους φυγής προς την Ευρώπη, αλλά και η εγγύτητά της με τη Συρία, την καθιστούν τελικό προορισμό για χιλιάδες πρόσφυγες. Το ρεύμα αυτό άρχισε να εκδηλώνεται αφότου έκλεισαν οι θαλάσσιοι διάδρομοι του Αιγαίου το 2016 με την αποτελεσματική εφαρμογή της συμφωνίας ανάμεσα στην Τουρκία και την ΕΕ.

Το νησί να δέχεται προσφυγικές ροές κυρίως από τη Μέση Ανατολή. Στο παρελθόν πολλοί από αυτούς που αναζήτησαν άσυλο προήλθαν από το Ιράκ και την Παλαιστίνη. Κύρια αιτία ήταν ο πόλεμος στο Ιράκ και οι συνέπειές του σε βάρος εκεί μειονοτήτων, όπως οι Παλαιστίνιοι. Οι προσφυγικές ροές αυξήθηκαν με την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το δράμα των Σύρων προσφύγων

Οι πρόσφυγες από τη Συρία ξεπερνούν τα 5,5 εκατομμύρια, σε ένα συνολικό πληθυσμό 24,5 εκατομμυρίων κατοίκων πριν τον πόλεμο. Οι περισσότεροι εκτοπίστηκαν σε άλλα σημεία της Συρίας ή αναζήτησαν άσυλο στην Τουρκία, τον Λίβανο και την Ιορδανία. Την περίοδο της μαζικής ροής προς τις νότιες ακτές της Ευρώπης η Κύπρος δεν ήταν προορισμός τους. Εκατοντάδες πρόσφυγες έφτασαν στο νησί μας μας κατά λάθος, ενώ είχαν προορισμό την Ιταλία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το ναυάγιο προσφύγων που διασώθηκαν από τις κυπριακές Αρχές και το κρουαζιερόπλοιο «Σαλαμίς». Ο διάδρομος προς την Κύπρο, από τα νότια τουρκικά παράλια της Μερσίνας, δημιουργήθηκε το 2015 και μετά. Τώρα, οι Σύροι πρόσφυγες που αναζητούν άσυλο στην Κύπρο την επιλέγουν είτε γιατί έχουν συγγενείς, είτε γιατί έχουν ξανάρθει στην Κύπρο ως εργάτες στις οικοδομές την περίοδο 2005 – 2010 κατά την έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας.

Σήμερα στην Κύπρο ζουν περίπου 8.200 άνθρωποι υπό το καθεστώς διεθνούς προστασίας. Οι αιτήσεις για παραχώρηση ασύλου εξετάζονται από την Υπηρεσία Ασύλου που δημιουργήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία, όπως υποδεικνύουν οι ευρωπαϊκές οδηγίες και η εναρμόνιση με το κεκτημένο. Η διεθνής προστασία (άσυλο) που παραχωρεί η Υπηρεσία Ασύλου περιλαμβάνει το καθεστώς του αναγνωρισμένου πρόσφυγα και το καθεστώς της επικουρικής προστασίας. Οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας που σήμερα ζουν στην Κύπρο είναι σαφώς λιγότεροι από όσους έχουν αναγνωριστεί τα τελευταία 14 χρόνια, γιατί πολλοί έχουν αναχωρήσει από την Κύπρο.

Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία, κατά το 2017 η Υπηρεσία Ασύλου παραχώρησε σε 222 άτομα το καθεστώς του αναγνωρισμένου πρόσφυγα και σε άλλους 1.228 το καθεστώς επικουρικής προστασίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονται και 154 ασυνόδευτα παιδιά.

Κατά τον Δεκέμβριο του 2017, στην Υπηρεσία Ασύλου εκκρεμούσε η εξέταση αίτησης για άσυλο για άλλους 5.300 ανθρώπους. Κατά το ίδιο έτος υποβλήθηκαν στην Υπηρεσία Ασύλου περίπου 2.500 αιτήσεις. Σχεδόν οι 6 στους 10 αιτητές ασύλου προέρχονται από τη Συρία.

Οι σύγχρονες προκλήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας

Η πολιτική ένταξης της Κύπρου απέναντι στους πρόσφυγες και τους αιτητές ασύλου αφορά τα μέτρα που λαμβάνει για να διευκολύνει τη ζωή τους για να προσαρμοστούν στις συνθήκες της κοινωνίας υποδοχής, να βρουν εργασία και να καταφέρουν να σταθούν στα πόδια τους. Η πολιτική αυτή τυγχάνει σημαντικής χρηματοδότησης από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης όταν σχετίζεται με υποδομές και υπηρεσίες. Δεν καλύπτει όμως τα επιδόματα που είναι αποκλειστικά ευθύνη του κάθε κράτους μέλους της ΕΕ. Η επιδοματική πολιτική της Κύπρου έχει επηρεαστεί σοβαρά το 2013 από τις περιορισμένες δυνατότητες του κράτους λόγω της οικονομικής κρίσης.

Παρότι όμως η οικονομία ανέκαμψε σε κάποιο βαθμό και τα δημοσιονομικά παρουσίασαν αισθητή βελτίωση, δεν υπήρξε ανάλογη βελτίωση απέναντι στην ευάλωτη ομάδα των αιτητών ασύλου. Η κατάσταση είναι οριακή έως απαράδεκτη για τους αιτητές ασύλου σε ό,τι αφορά τη στέγαση και τη σίτιση. Πολλοί αιτητές ασύλου παραμένουν στο Κέντρο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, κάτι που δημιουργεί δυσφορία, ενώ πολύ συχνά δημιουργούνται εντάσεις και επεισόδια λόγω αυτής της κατάστασης.

Η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες αλλά και ανεξάρτητοι φορείς και ΜΚΟ, έχουν επανειλημμένα προβεί σε διαβήματα χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Το Κέντρο Φιλοξενίας αιτητών Ασύλου στην Κοφίνου δεν παρέχει ψυχολογική υποστήριξη, είναι υπερπλήρες και χρειάζεται περαιτέρω αναβάθμιση.

Τους τελευταίους μήνες εξετάζεται η δημιουργία νέου Κέντρου Φιλοξενίας Αιτητών Ασύλου για κάλυψη αυξημένων αναγκών και η δημιουργία Κέντρου Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων που να μπορεί να προσφέρει εξειδικευμένες υπηρεσίες επαγγελματιών ψυχολόγων και φροντιστών.

Πολλά είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αιτητές ασύλου στην Κύπρο. Δεν δικαιούνται να εργαστούν για έξι μήνες και ενόσω εκκρεμεί η αίτησή τους έχουν εξαιρετικά περιορισμένη δυνατότητα πρόσβασης σε εργασία. Ιδιαίτερα σοβαρό είναι το πρόβλημα στέγασης, αφού το πενιχρό επίδομα δεν ανταποκρίνεται στο κόστος ενοικίου, ούτε υπάρχουν διαθέσιμα υποστατικά. Η σκόπιμη προπαγάνδα περί «παχυλών» επιδομάτων ουδόλως ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, κάτι που αποδεικνύεται από κάθε ανεξάρτητη έρευνα για το ζήτημα. Η επιδοματική κάλυψη των άπορων αιτητών ασύλου είναι στο 50% του επιπέδου δικαιούχων επιδόματος ΕΕΕ.

*Ο Μάριος Ζίττης, είναι Πολιτικός Επιστήμονας, μέλος της Ομάδας «Aware»

Ο 21χρονος Ατνάν

Η εκστρατεία «Aware», που υλοποιείται για δεύτερο συνεχή χρόνο, έχει στο επίκεντρό της την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Περιλαμβάνει δραστηριότητες συνεχούς διαλόγου και ενημέρωσης μέσω των ΜΜΕ, των social media, σεμιναρίων και βιωματικών εργαστηρίων, ημερίδων και συνεδρίων, με αποδέκτη το ευρύ κοινό και με έμφαση στη νέα γενιά της Κύπρου.

Η εκστρατεία είναι παγκύπρια και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και την Κυπριακή Δημοκρατία. Η ομάδα «Aware» συνεργάζεται μεταξύ άλλων με το Υπουργείο Παιδείας, την UNHCR, τον Οργανισμό Νεολαίας, το ΙΔΕΠ καθώς και πολλούς άλλους τοπικούς φορείς. Στην εκστρατεία συμμετέχει ο Σύνδεσμος των Αναγνωρισμένων Προσφύγων στην Κύπρο.

Μέρος της δράσης της εκστρατείας είναι και η παραγωγή και προβολή ντοκιμαντέρ και ταινιών μικρού μήκους, όπως η «Ιστορία του Ατνάν».

Ο 21χρονος Ατνάν είναι ένα παιδί της Μέσης Ανατολής με Παλαιστίνιους γονείς που ζούσε στη Δαμασκό. Στη Συρία τα σύννεφα του πολέμου άρχισαν να μαζεύονται από το 2010, μέχρι που κτύπησαν τη γειτονιά του. Η οικογένεια του Ατνάν προσπάθησε αρχικά να βρει καταφύγιο στο Σουδάν, όμως δεν μπορούσε να ζήσει εκεί γιατί δεν υπήρχαν δουλειές. Όταν επέστρεψαν στη Συρία τα πράγματα έγιναν πολύ χειρότερα και ο Ατνάν έφθασε σε ηλικία στράτευσης. Τότε αποφάσισε να χωριστεί από την οικογένειά του και άρχισε το ταξίδι της φυγής με τον πατέρα του προς την Τουρκία. 

Στο ντοκιμαντέρ ο Ατνάν περιγράφει όσα πέρασε μέσα από τη ζώνη του πολέμου στη Συρία και τους διακινητές στην Τουρκία για να πάει στη Γερμανία και να ζητήσει άσυλο. Ήταν ένας από τους 345 ναυαγούς που περισυνέλεξε το κρουαζιερόπλοιο «Σαλαμίς» τον Σεπτέμβριο του 2014. Οι περισσότεροι έφυγαν από την Κύπρο, ενώ ο Ατνάν επέλεξε να μείνει εδώ και να ξαναφτιάξει τη ζωή του. Τώρα εργάζεται ως μεταφραστής και θέλει να σπουδάσει.