Βία: Η αόρατη μάστιγα

Αριθμοί που σοκάρουν, άνθρωποι που υποφέρουν σιωπηλά

Της Ελένης Κωνσταντίνου

Eνα από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα είναι η βία κατά των γυναικών. Ωστόσο λόγω των αυξανόμενων διαστάσεων που παίρνει όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά παγκόσμια, είναι πλέον και ζήτημα δημόσιας υγείας. Ενα ζήτημα που χρήζει συστηματικής αντιμετώπισης εξαιτίας των πολλαπλών και σοβαρών συνεπειών του σε ατομικό, ομαδικό και κοινωνικό επίπεδο. Κατά καιρούς έρευνες που γίνονται καταδεικνύουν αριθμητικά το πρόβλημα. Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ακόμη αποτελεί θέμα ταμπού σε αρκετές χώρες με αποτέλεσμα να είναι ένα σιωπηλό έγκλημα.

Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων είναι γυναίκες ή κορίτσια και οι δράστες, άντρες. Ετσι, τις πλείστες φορές μιλάμε για βία κατά των γυναικών. Ενός εγκλήματος που πλήττει την αξιοπρέπεια, την ασφάλεια, τη σωματική και ψυχική ακεραιότητα τής κάθε γυναίκας που πέφτει θύμα.

Στην Κύπρο, σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα που διεξήχθη, ποσοστό 22% των γυναικών έπεσαν θύματα σωματικής ή/και σεξουαλικής βίας από τον σύντροφό τους από την ηλικία των 15 ετών και άνω. Ενώ ποσοστό 39% έχουν υποστεί ψυχολογική βία από τον σύντροφό τους από την ηλικία των 15 ετών και άνω. Μπορεί κάποιος συγκρίνοντας τα ποσοστά αυτά με άλλων χωρών να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είναι πολύ πιο κάτω.

Ωστόσο δεν πρέπει να αγνοούμε το γεγονός ότι ίσως οι αριθμοί, όπως προαναφέραμε, να μην καταδεικνύουν το πραγματικό πρόβλημα. Δυστυχώς για την κυπριακή κοινωνία πρόκειται για ακόμη ένα ταμπού που δεν έχουμε ξεπεράσει. Ετσι, τα θύματα, λόγω του κοινωνικού στίγματος και της απουσίας υποστηρικτικών δομών προστασίας, αποφεύγουν ή διστάζουν να καταγγείλουν τα περιστατικά βίας στην αστυνομία.

Είναι γνωστό ότι ακόμη και το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον του θύματος πολλές φορές ζητά από αυτό να κάνει υπομονή γιατί τα πράγματα θα αλλάξουν. Χωρίς όμως επιστημονική βοήθεια τίποτα δεν αλλάζει και το θύμα εγκλωβίζεται σε ένα φαύλο κύκλο που δύσκολα μπορεί να ξεφύγει. Οσον αφορά τα στοιχεία για το πρώτο εξάμηνο του 2014 κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα με τα περσινά.

Συγκεκριμένα, ο Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ), χειρίστηκε 812 υποθέσεις από τις οποίες οι 314 ήταν νέες υποθέσεις. Από αυτές 35 ζήτησαν καταφύγιο για το θύμα, ενώ 102 θύματα ήταν ανήλικοι. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι 70% των θυμάτων είχαν παιδιά, τα οποία προφανώς είναι και τα ίδια είτε θύματα, είτε μάρτυρες τραγικών καταστάσεων.

Τα προηγούμενα χρόνια πέραν των 200 γυναικών ζήτησαν φιλοξενία στο Καταφύγιο. Για τη φετινή χρονιά οι αριθμοί που ζήτησαν βοήθεια αναμένεται να είναι χαμηλοί αφού, όπως εκτιμούν λειτουργοί του ΣΠΑΒΟ, η αποκοπή συγκεκριμένων επιδομάτων λόγω οικονομικής κρίσης και τα άλλα προβλήματα οδήγησαν στη μείωση του ποσοστού που ζήτησε βοήθεια, ενώ αύξησε τον αριθμό των κακοποιημένων γυναικών που επέστρεψαν πίσω στους θύτες.

Δυστυχώς δεν φτάνει η στήριξη που παρέχεται από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις. Ο ΣΠΑΒΟ προσφέρει όσα μπορεί, αλλά απ’ εκεί και πέρα χρειάζεται οι κρατικές υπηρεσίες να προσφέρουν πολύ περισσότερα για να στηρίζουν και αυτές με τη σειρά τους τις κακοποιημένες γυναίκες.

Στάσιμη η κυβέρνηση

Μελανό σημείο της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί το γεγονός ότι η χώρα μας ακόμη δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Πρόσφατα ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Ιωνάς Νικολάου, επανέλαβε τη βούληση της κυβέρνησης να προχωρήσει με την υπογραφή, χωρίς ωστόσο να τίθεται ξεκάθαρο χρονοδιάγραμμα για το πότε θα γίνει αυτό. Βέβαια, εκτός από την υπογραφή, σημασία έχει και η πρακτική εφαρμογή της. Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική, αφού αφορά την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας.

Αλλωστε, όπως επισημαίνει και η Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Ελίζα Σαββίδου, πρόκειται για το πιο πρόσφατο και πιο σφαιρικό περιφερειακό δεσμευτικό κείμενο για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, καθώς υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα μέρη να ποινικοποιήσουν, μεταξύ άλλων, την ψυχολογική βία, καταδίωξη, σωματική βία, τη σεξουαλική βία, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Μέχρι τις αρχές του 2014, 20 κράτη μέλη της ΕΕ είχαν υπογράψει τη σύμβαση και δέκα χώρες έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση.

Η Κύπρος μέχρι σήμερα, όπως προαναφέραμε, δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Ως εκ τούτου, σημειώνει η Ελίζα Σαββίδου, ενώ αρκετές μορφές βίας κατά των γυναικών και ιδιαίτερα σεξουαλικής βίας αποτελούν ήδη ποινικά κολάσιμες πράξεις, όπως ο βιασμός, η σεξουαλική παρενόχληση και η ενδοοικογενειακή βία, η Κύπρος δεν δεσμεύεται από τις υποχρεώσεις που θέτει η Σύμβαση όσον αφορά τη διερεύνηση και καταγραφή τέτοιων περιστατικών και την παροχή ολοκληρωμένης και κατάλληλης στήριξης στα θύματα.

Επιπλέον, η Κύπρος δεν έχει ακόμη ενσωματώσει την Οδηγία για τα δικαιώματα, την προστασία και υποστήριξη των θυμάτων εγκληματικών ενεργειών. Η συγκεκριμένη Οδηγία περιλαμβάνει αρκετές πρόνοιες που μπορεί να επηρεάσουν θετικά τα θύματα βίας κατά των γυναικών, όπως την παροχή πρόσβασης όλων των θυμάτων σε υπηρεσίες υποστήριξης, την προστασία των ιδιαίτερα ευάλωτων θυμάτων και την αποτροπή της «δευτερογενούς θυματοποίησης» σε σχέση με τη μεταχείρισή τους από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης.

Η συγκεκριμένη Οδηγία αναγνωρίζει ποικιλοτρόπως τα θύματα της βίας με βάση το φύλο, τα θύματα σεξουαλικής βίας και τα θύματα της βίας σε στενές σχέσεις ως ιδιαίτερα ευάλωτα λόγω της φύσης ή του τύπου του εγκλήματος εναντίον τους, υποδεικνύοντας ότι οι ειδικές ανάγκες των γυναικών μπορούν να αναγνωρίζονται δεόντως στο πλαίσιο της νέας αυτής νομοθεσίας.

Η έλλειψη καταγραφής περιστατικών ενισχύει τη βία

Ακόμη μια πρόκληση που αφορά την καταπολέμηση της σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών είναι το γεγονός ότι τα περιστατικά βίας συχνά δεν καταγγέλλονται, δεν ανιχνεύονται ούτε και καταγράφονται, με αποτέλεσμα να παραμένουν μυστικά και αόρατα. Αυτό τονίζει η Επίτροπος Διοικήσεως, Ελίζα Σαββίδου, σε τοποθέτησή της ως Εθνική Ανεξάρτητη Αρχή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σημειώνοντας ότι τα θύματα καλούνται να διαχειριστούν μόνα τους τις σοβαρότατες συνέπειες της τραυματικής αυτής εμπειρίας.

Η υποεκτίμηση του μεγέθους τού εν λόγω ζητήματος αποδίδεται κυρίως στην έλλειψη συστηματικής καταγραφής και ανίχνευσης των περιστατικών σεξουαλικής βίας (under-reporting), όπως ισχύει και για άλλες μορφές έμφυλης βίας.

Μια τέτοια καταγραφή, σημειώνει, μπορεί να στοχεύει τόσο στην προστασία του θύματος, καθώς θα παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για την «επιτήρηση» της ασφάλειάς του, για την αποφυγή εκ νέου θυματοποίησής του και για τη συλλογή στοιχείων για μελλοντικές δικαστικές διαδικασίες, ενώ ταυτόχρονα θα εξυπηρετεί ως βάση δεδομένων για τη χάραξη και εφαρμογή πολιτικών πρόληψης και εξιχνίασης παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον.

Στην Κύπρο, σύμφωνα με την Επίτροπο, παρατηρείται μια προφανής έλλειψη διαθέσιμων στοιχείων, η οποία οφείλεται στην απουσία συστηματικής συλλογής δεδομένων σχετικά με τη σεξουαλική βία βάσει συγκεκριμένων διαδικασιών και πρωτοκόλλων ανίχνευσης και καταγραφής. Τις περισσότερες φορές, οι επίσημες πηγές των δεδομένων δεν παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη σχέση μεταξύ δράστη και θύματος σεξουαλικής βίας, ενώ οι ποινικές στατιστικές δεν εμφανίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά δράστη και θύματος ούτε διαχωρίζουν τη σεξουαλική βία από τις άλλες μορφές βίας κατά των γυναικών.

Πέραν τούτου, είναι σχεδόν αδύνατη η εύρεση στοιχείων για τις υποθέσεις που είναι εις γνώση της Αστυνομίας ή άλλων υπηρεσιών (υγείας, πρόνοιας κλπ) αλλά τελικά δεν καταγγέλλονται από το θύμα, καθώς και οι υποθέσεις που αρχικά καταγγέλθηκαν αλλά εγκαταλείφθηκαν αργότερα με απόφαση του θύματος.

Αναγκαίο ένα σύστημα ανίχνευσης

Η έλλειψη όλων αυτών των δεδομένων καθιστά την αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε εισήγησης ή δράσης για την πρόληψη και εξάλειψη της σεξουαλικής βίας εξαιρετικά αβέβαιη, δεδομένου ότι το ίδιο το φαινόμενο που στοχεύουν να αντιμετωπίσουν δεν είναι ανιχνεύσιμο, πόσω μάλλον γνωστό, επισημαίνει η κ. Σαββίδου.

Επίσης, θεωρεί ιδιαίτερα κρίσιμη την άμεση υιοθέτηση και εφαρμογή μιας πολιτικής συστηματικής καταγραφής τουλάχιστον των αυτο-αναφερόμενων περιστατικών σεξουαλικής βίας, ανεξάρτητα από την πορεία της καταγγελίας ή της ποινικής διερεύνησης. Ακολούθως, οι μακροπρόθεσμες προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στη θέσπιση ενός συστήματος ανίχνευσης περιστατικών σεξουαλικής βίας.

Σε κάθε περίπτωση, η συστηματική καταγραφή θα πρέπει να γίνεται από όλους τους επαγγελματίες που εμπλέκονται στο ζήτημα της βίας κατά των γυναικών σε διάφορους χώρους, όπως τα νοσοκομεία, οι ιδιωτικές κλινικές, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων, οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, η Αστυνομία, οι ΜΚΟ κ.ά.

Συντονιστικό φορέα εισηγείται η Ελίζα Σαββίδου

Ταυτόχρονα, τα δεδομένα που θα συλλέγονται πρέπει να είναι προσβάσιμα σε όλους τους εμπλεκόμενους για την εξαγωγή συμπερασμάτων και την εφαρμογή αντίστοιχων πολιτικών σε κάθε τομέα δράσης. Η όλη προσπάθεια, ξεκαθαρίζει η Ελίζα Σαββίδου, θα πρέπει να επιτηρείται από έναν κεντρικό συντονιστικό φορέα, ο οποίος θα έχει την ευθύνη της διαχείρισης της κεντρικής βάσης δεδομένων και του συντονισμού των διαφόρων υπηρεσιών. Είναι σημαντικό τα δεδομένα που θα συλλέγονται να είναι τέτοια, ώστε να εξυπηρετούν για την εξαγωγή συμπερασμάτων για το μέγεθος, τα ειδικότερα χαρακτηριστικά και τις τάσεις του φαινομένου, καθώς και για συγκριτικές μελέτες.

Ο απώτερος στόχος, σύμφωνα με την Ελίζα Σαββίδου, είναι η χάραξη ορθότερων πολιτικών πρόληψης, δράσης και παρέμβασης στις πτυχές που θα αναδύονται μέσα από τα στατιστικά στοιχεία.

Οι πιο κοινές μορφές βίας
Στο παγκόσμιο επίπεδο, οι πλέον κοινές μορφές βίας κατά των γυναικών είναι:
• Βία από τον ερωτικό σύντροφο (intimate partner violence)
• Σεξουαλική βία
• Ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων (Female Genital Mutilation-FGM)
• Γυναικοκτονία, εγκλήματα τιμής και συζυγικά εγκλήματα
• Διακίνηση και δουλεμπορία γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της εξώθησης στην πορνεία και της οικονομικής εκμετάλλευσης γυναικών και κοριτσιών
• Βία κατά γυναικών σε περιβάλλοντα ανθρωπιστικής κρίσης και πολεμικών συγκρούσεων.
• Οικονομική βία

Η έμφυλη βία στην Ευρώπη

Ιδιαίτερα διαφωτιστική για το μέγεθος του φαινομένου της έμφυλης βίας στην Ευρώπη ήταν η σχετική έρευνα που διεξήχθη το 2013 από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (FRA). Συγκεκριμένα, η έρευνα έγινε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και σε αυτήν συμμετείχαν 42,000 γυναίκες, οι οποίες απάντησαν σε ερωτήσεις αναφορικά με τις εμπειρίες τους σε περιστατικά έμφυλης βίας.

• Μια στις τρεις γυναίκες στην Ευρώπη έχει υποστεί κάποιας μορφής σωματική ή/και σεξουαλική βία από την ηλικία των 15 ετών

• 3.7 εκατομμύρια γυναίκες δήλωσαν ότι είχαν υποστεί σεξουαλική βία κατά το διάστημα των τελευταίων 12 μηνών πριν από την έρευνα.

• Το 5% των γυναικών που υπέστησαν σεξουαλική βία ήταν θύματα βιασμού από την ηλικία των 15 ετών, ενώ υψηλά είναι τα ποσοστά άσκησης σεξουαλικής βίας, πολλές φορές κατ’ επανάληψη, από τους συντρόφους γυναικών στο πλαίσιο είτε έγγαμης συμβίωσης είτε εκτός γάμου συμβίωσης είτε σχέσης.

• Μία στις πέντε γυναίκες δήλωσε ότι είχε υποστεί σεξουαλική παρενόχληση τους τελευταίους 12 μήνες πριν την έρευνα.

• 50% των γυναικών είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης από την ηλικία των 15 ετών. Γυναίκες νεαρής ηλικίας (18-35) και γυναίκες με πανεπιστημιακού επιπέδου μόρφωση σε υψηλότερες θέσεις απασχόλησης αποτελούν συχνότερα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ μόνο το 4% των γυναικών που βίωσαν σεξουαλική παρενόχληση το κατήγγειλαν στην Αστυνομία.

Στοιχεία που σοκάρουν

• Σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία παγκόσμια για το 2013, το 35% του γυναικείου πληθυσμού έχει βιώσει κάποιας μορφής σωματική, ή σεξουαλική βία και σε κάποιες χώρες ξεχωριστά ξεπερνά το 70%.

• Η ενδοοικογενειακή βία, κυρίως σε βάρος γυναικών και παιδιών, σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους απ’ όσους οι πόλεμοι.

• Ο αριθμός των στρατιωτών που σκοτώθηκαν στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ (2001-2012) ήταν 6.488. Ο αριθμός γυναικών που σκοτώθηκαν από συντρόφους τους στις ΗΠΑ (πρώην και νυν) ήταν 11.766.

• Στις ΗΠΑ κάθε 9 δευτερόλεπτα μια γυναίκα πέφτει θύμα κακοποίησης από τον σύζυγο/σύντροφό της.

• Περισσότερες από 700 εκατομμύρια γυναίκες έχουν παντρευτεί σε παιδική ηλικία, ενώ το ένα τρίτο από αυτές έχουν παντρευτεί σε ηλικία κάτω των 15 ετών.

• Από τα 21 εκατομμύρια θύματα εμπορίας για σκοπούς εργασίας, το 55% αφορά γυναίκες και κορίτσια, ενώ από τα 4.5 εκατομμύρια εμπορίας για σκοπούς σεξουαλικής εκμετάλλευσης, το 98% αφορά γυναίκες.