Επίσκεψη Ομπάμα στην Κούβα

Aλλη τακτική, ίδιος στόχος

Του Γιώργου Κουκουμά*

Η εικόνα του Αμερικανού Προέδρου Ομπάμα στην Πλατεία της Επανάστασης στην Αβάνα της Κούβας με φόντο τον Τσε Γκεβάρα συμπυκνώνει, στο επίπεδο των συμβολισμών, τη νέα σελίδα στις σχέσεις των ΗΠΑ με το Νησί της Επανάστασης. Η επίσκεψη του πρώτου Αμερικανού Προέδρου στην Κούβα μετά από 88 χρόνια έδωσε τροφή για ειδησεογραφικά πρωτοσέλιδα για τον «Ομπάμα που ρίχνει τα τείχη». Βέβαια, για όσους δεν υποκύπτουν στην επικοινωνιακή γοητεία του Αμερικανού Προέδρου, η αλήθεια είναι κάπως διαφορετική.

Κατ’ αρχάς, η παρουσίαση των εξελίξεων ως «happy end» μεταξύ δύο αιώνιων εχθρών που βάζουν αμφότεροι νερό στο κρασί τους, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Δεν ήταν και οι δύο πλευρές επιθετικές. Hταν οι ΗΠΑ η πλευρά που δεν αποδέχθηκε ποτέ ότι η Κούβα δεν είναι η «πίσω αυλή της» και ότι ο λαός της Κούβας έχει δικαίωμα να επιλέγει την ηγεσία του και το δρόμο κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης της χώρας του. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είχαν διακοπεί εντελώς με την ανατροπή του δικτάτορα Μπατίστα, ανδρείκελου των ΗΠΑ, και τη Νίκη της Επανάστασης το 1959. Η Κούβα, 90 χιλιόμετρα από τις αμερικανικές ακτές, όχι μόνο δεν θα ήταν πλέον ένα φιλοαμερικανικό προτεκτοράτο όπου θα αλώνιζαν τα αμερικανικά μονοπώλια, αλλά, αντίθετα, άρχιζε τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και η ηγεσία της γινόταν παγκόσμιο επαναστατικό σύμβολο.

Δεκαετίες αιματηρής αμερικανικής επιθετικότητας

Οι ΗΠΑ επί Κένεντι απάντησαν τότε με την αποτυχημένη εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων προκειμένου να ανατρέψουν την κυβέρνηση Κάστρο και αμέσως μετά επέβαλαν ολοκληρωτικό αποκλεισμό της Κούβας, που διαρκεί μέχρι σήμερα. Χρειάστηκε να μεσολαβήσει η «ψυχροπολεμική» κρίση των σοβιετικών πυραύλων (Οκτώβρη 1962) μεταξύ ΕΣΣΔ και ΗΠΑ μέχρι να δηλώσουν οι ΗΠΑ ότι δεν θα ξαναεπιτεθούν στην Κούβα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα απομεινάρια της δικτατορίας συγκεντρώθηκαν στη Φλόριδα, που έγινε άντρο της αντικομμουνιστικής αντικουβανικής δράσης.

Επί δεκαετίες, η κουβανική μαφία του Μαϊάμι και η CIΑ συνεργάζονταν για τρομοκρατικές επιθέσεις σε ξενοδοχεία και διπλωματικές αποστολές της Κούβας, στην κατάρριψη του κουβανικού αεροσκάφους το 1976, στη διεξαγωγή βιολογικού πολέμου με τη διασπορά μικροβίων, σε δολιοφθορές και –βέβαια- για μερικές εκατοντάδες απόπειρες δολοφονίας του Φιντέλ. Πιο πρόσφατα, οι ΗΠΑ επικεντρώθηκαν στην υποδαύλιση εσωτερικής αστάθειας προκειμένου να κατασκευάσουν μια «πολύχρωμη επανάσταση», μια… «Aνοιξη της Αβάνας» που θα ανέτρεπε την κυβέρνηση.

Μία από τις πρόσφατες απόπειρες ήταν, σύμφωνα με αποκάλυψη του Associated Press το 2012, η δημιουργία από τη USAID ενός κουβανικού «twitter», του ZunZuneo, που θα δικτυωνόταν μέσα στην κουβανική νεολαία και θα προκαλούσε «αυθόρμητες» αντικυβερνητικές συγκεντρώσεις. Εντούτοις, η ευρηματικότητα της CIA δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ακόμα και απέναντι σε αυτή την τακτική των ΗΠΑ, όμως, η Κούβα δεν αρνήθηκε ποτέ το διάλογο, θέτοντας μοναδικό όρο τον αλληλοσεβασμό της κυριαρχίας της κάθε χώρας.

Αλλαγή τακτικής, όχι στόχου

Σε όλα αυτά τα χρόνια ο κουβανικός λαός όχι μόνο δεν εγκατέλειψε την ηγεσία του αλλά επέδειξε αξιοθαύμαστα επίπεδα αντοχής, ενότητας και ηρωισμού. Τα επιτεύγματα της Κούβας –σε συνθήκες αποκλεισμού- στην εκπαίδευση, την υγεία και την ιατρική, τον αθλητισμό, τα διεθνιστικά προγράμματα ιατρικής και εκπαιδευτικής βοήθειας σε όλο τον κόσμο ήταν η απάντηση του κουβανικού λαού στην πολεμική που δεχόταν επί δεκαετίες. Σε συνδυασμό με τη συνεχή διεθνή πίεση για άρση του αποκλεισμού και την αλλαγή διαθέσεων στην αμερικανική κοινή γνώμη, οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να αλλάξουν τακτική, αλλά όχι στόχο.

Ο Ομπάμα όταν λέει ότι «η αυστηρή αμερικανική πολιτική απέναντι στην Κούβα δεν είχε αποτέλεσμα», «δεν ήταν προς το συμφέρον μας» και «τραυμάτισε τον κουβανικό λαό», εννοεί ότι δεν κατάφερε να στρέψει τους Κουβανούς ενάντια στην ηγεσία τους και στο σοσιαλιστικό σύστημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος δεν μιλά μόνο για την αλλαγή στις σχέσεις ΗΠΑ-Κούβας αλλά και «για την αλλαγή στην Κούβα» που συνεχίζουν να επιδιώκουν οι ΗΠΑ και η οποία θα προωθηθεί με άλλα μέσα.

Αποκλεισμός και Γκουαντάναμο, τα μεγάλα αγκάθια 

Η επίσκεψη Ομπάμα αποτελεί συνέχεια της διαδικασίας εξομάλυνσης των σχέσεων Κούβας-ΗΠΑ που άρχισε το Δεκέμβρη του 2014 με άνοιγμα πρεσβειών, απευθείας αεροπορική και ταχυδρομική σύνδεση, συνεργασίες στην υγεία, τη γεωργία, την εκπαίδευση και χαλάρωση των περιορισμών για αμερικανικές επενδύσεις στην Κούβα. Παραμένουν όμως τα δύο μεγάλα αγκάθια, στα οποία ο Ομπάμα περιορίζεται σε φραστικές διακηρύξεις.

Οι ΗΠΑ αρνούνται να καταργήσουν τον οικονομικό, εμπορικό και χρηματοπιστωτικό αποκλεισμό της Κούβας, που έχει κοστίσει πάνω από 1 τρις δολάρια στην κουβανική οικονομία με κυριολεκτικά δολοφονικές συνέπειες για το λαό, ο οποίος στερείται την πρόσβαση σε φάρμακα, ιατρικά αναλώσιμα και υλικοτεχνική υποδομή. Το γεγονός ότι ο Ομπάμα υπόσχεται ότι κάποτε το Κογκρέσο θα πειστεί, ότι «ο αποκλεισμός θα τερματιστεί, αλλά δεν μπορώ να είμαι βέβαιος πότε…», δεν αναιρεί την περιφρόνηση των ΗΠΑ προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ που επί 24 συναπτά έτη καλεί με συντριπτική πλειοψηφία σε τερματισμό του αποκλεισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον περασμένο Οκτώβρη, μόνο δύο κράτη του κόσμου ψήφισαν υπέρ της συνέχισης του αποκλεισμού: οι ΗΠΑ και το Ισραήλ…

Το δεύτερο αγκάθι είναι οι στρατιωτικές φυλακές στην αμερικανική ναυτική βάση του Γκουαντάναμο σε έδαφος της Κούβας. Από το 2002, οι ΗΠΑ μεταφέρουν στο Γκουαντάναμο «ύποπτους για τρομοκρατία» -ορισμένοι χωρίς να έχουν κατηγορηθεί για οτιδήποτε- όπου δεν τυγχάνουν εφαρμογής όσα προβλέπει το διεθνές και το αμερικανικό δίκαιο για τις συνθήκες κράτησης, διεξαγωγής δίκης κ.ο.κ. Το Γκουαντάναμο είναι ουσιαστικά μια μαύρη τρύπα στην έννομη τάξη του πλανήτη που έχει εξελιχθεί σε ένα κολαστήριο βασανισμών. Οι εκκλήσεις του ΟΗΕ για κλείσιμο του Γκουαντάναμο απέφεραν μόνο υποσχέσεις από μέρους Ομπάμα, που περιμένουν υλοποίηση. Η Κούβα, όμως, προσθέτει ότι τα 120 τετραγωνικά χιλιόμετρα κουβανικού εδάφους που κατακρατούν οι ΗΠΑ, πρέπει να επιστραφούν στην Κούβα και το λαό της.

Δημοκρατία και δικαιώματα

Η αλήθεια είναι ότι ούτε ο Ομπάμα ούτε ο Ραούλ Κάστρο έκρυψαν το γεγονός ότι, παρά τη σημερινή προσέγγιση, συνεχίζουν να έχουν μεγάλες διαφορές στον τρόπο που οι δύο χώρες αντιλαμβάνονται την οικονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον κόσμο. Ο Αμερικανός Πρόεδρος αξιοποίησε την παρουσία του στην Κούβα για να διαφημίσει τα «πλεονεκτήματα» της ανοικτής οικονομίας και γενικότερα της «αμερικανικής ελευθερίας» που θα διαχυθεί όταν οι Κουβανοί εγκαταλείψουν το σοσιαλισμό. Ωστόσο, η επιχείρηση-γοητεία δεν θα είναι τόσο εύκολη γιατί πλέον υπάρχει η εμπειρία της Ανατολικής Ευρώπης όπου η πτώση του Τείχους του Βερολίνου ανέδειξε την απάτη των υποσχέσεων για ένα κόσμο ελευθερίας και ευμάρειας.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος επανέλαβε επίσης -διακριτικά μεν- τις αμερικανικές κατηγορίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στην Κούβα. Αλλωστε, δεν θα περίμενε κανείς από τον Ομπάμα να μιλήσει για τα ανθρώπινα δικαιώματα των λαών του Ιράκ ή του Αφγανιστάν. Ούτε για τα ανθρώπινα δικαιώματα όσων μαρτύρησαν στο δίκτυο μυστικών φυλακών της CIA (τους βασανιστές της οποίας προστάτευσε ο ίδιος) ή για τους πολίτες που φακελώνονται από το παγκόσμιο δίκτυο παρακολουθήσεων της NSA. Πριν κάνει μαθήματα σε άλλους, ο Ομπάμα θα έπρεπε να μελετήσει τις καθόλου τιμητικές εκθέσεις των σωμάτων του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις ΗΠΑ.

Ο Ραούλ Κάστρο με τη σειρά του στάθηκε σε μια θεμελιακή επισήμανση: Τα ανθρώπινα δικαιώματα –ατομικά, κοινωνικά, οικονομικά- είναι αδιαίρετα, προσθέτοντας, με σαφή υπαινιγμό για την υποκρισία του καπιταλιστικού συστήματος, ότι «όχι απλά υπερασπιζόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά θεωρούμε αδιανόητο μια κυβέρνηση να μην εξασφαλίζει το δικαίωμα στην υγεία, την εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση, τη διατροφή, την ανάπτυξη, την ίση αμοιβή και τα δικαιώματα των παιδιών».

Αδιαπραγμάτευτος ο σοσιαλισμός 

Πολλοί συνδέουν τη σημερινή προσέγγιση Κούβας-ΗΠΑ με την «επικαιροποίηση της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής» της Κούβας που αποφάσισε το 6ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας τον Απρίλη του 2011, με την οποία περιορίστηκε ο κοινωνικοποιημένος τομέας της οικονομίας, ενισχύθηκε η αυταπασχόληση και διευρύνθηκε το περιθώριο για ξένες επενδύσεις.

Πράγματι, τμήματα του αμερικανικού κεφαλαίου –ιδιαίτερα αυτά που συνδέονται με τους Δημοκρατικούς- πανηγυρίζουν θεωρώντας ότι η Κούβα μπαίνει στις ράγες της «καπιταλιστικοποίησης» και καλούν σε «αξιοποίηση» των ευκαιριών. Γι’ αυτούς η αντικουβανική υστερία των Ρεπουμπλικάνων θεωρείται ξεπερασμένη, όχι γιατί διαφωνούν επί της ουσίας, αλλά γιατί είναι αναποτελεσματική. Στην αντίπερα όχθη εκφράζονται ανησυχίες για το μέλλον της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, υποδεικνύοντας το παράδειγμα της κινεζικής οικονομίας και πολλοί βλέπουν στον επικοινωνιακό οδοστρωτήρα που λέγεται Ομπάμα το δούρειο ίππο. Εντούτοις, το ΚΚ Κούβας διαβεβαιώνει προς κάθε κατεύθυνση ότι τα ανοίγματα αυτά στοχεύουν να αντιμετωπίσουν τα υπαρκτά προβλήματα και ότι ο σοσιαλιστικός χαρακτήρας της οικονομίας είναι αδιαπραγμάτευτος.

Να δυναμώσει η αλληλεγγύη

Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο κουβανικός λαός που πιστεύει στην ιστορική του επιλογή οφείλει να επαγρυπνεί και να εμβαθύνει συνεχώς το σοσιαλισμό και τα πλεονεκτήματά του. Οσοι στον κόσμο εμπνέονται, όχι μόνο από την εξωτική ομορφιά της Κούβας και το ταμπεραμέντο των Κουβανών, αλλά και από την Επανάσταση και τις νίκες ενός ήρωα λαού που κράτησε τα λάβαρα αναπετάμενα κόντρα στους ανέμους της νέας τάξης, έχουν σήμερα –περισσότερο από ποτέ- καθήκον να δυναμώσουν την αλληλεγγύη τους.

*Μέλος ΚΕ ΑΚΕΛ