Ιστορικές Διαδρομές: Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Μέρος 10ο

Μετά την απόφαση του Γρίβα να πολιτευθεί στην Ελλάδα και τις επιθέσεις που άρχισε να εξαπολύει από την Αθήνα τόσο εναντίον του Μακαρίου όσο και εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης σε σχέση με το κυπριακό, προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα.
Το θέμα αυτό πήρε μεγάλες διαστάσεις και στην Ελλάδα με τις εφημερίδες να γράφουν καθημερινά για τις ενέργειες του Γρίβα. Κάποιες εφημερίδες εκδηλώθηκαν υπέρ του και κάποιες εναντίον του.

Ο Γρίβας καταγγέλλει τις συμφωνίες

Μέσα στην παραζάλη του ο Γρίβας άρχισε να κάνει κινήσεις που προκαλούσαν μεγαλύτερα προβλήματα, όπως η καταγγελία των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου με τη δήλωση ότι δεν τις αναγνωρίζει.
Στις δηλώσεις του ο Γρίβας ισχυρίστηκε ότι υπογράφτηκαν εν αγνοία του και χωρίς να ενημερωθεί έγκαιρα και επαρκώς για το περιεχόμενο τους, ισχυριζόμενος ότι από πλευράς ελληνικής κυβέρνηση αναλήφθηκαν προφορικές δεσμεύσεις απέναντι στους Βρετανούς. Κάλεσε μάλιστα τους ε/κύπριους να μην γίνουν συνεργοί στην επικύρωση των συμφωνιών, πράγμα που σήμαινε αναίρεση της στήριξης που είχε δώσει στον Μακάριο τόσο για να προχωρήσει με τις συμφωνίες, όσο και με την ίδρυση του ΕΔΜΑ.

Αξίζει να σημειωθεί πως οι δηλώσεις του Γρίβα έτυχαν εκμετάλλευσης από την εθνικιστική τ/κυπριακή μερίδα με την εφημερίδα «Μποζκούρτ» να ζητά τη σύλληψη του Γρίβα.

Η αντίδραση του Μακαρίου

Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος αντέδρασε στις δηλώσεις του Γρίβα με δηλώσεις του στην εφημερίδα «Βραδινή» των Αθηνών στις 16 Ιουλίου 1959.

Απαντώντας στην ερώτηση εάν υπάρχει διαφορά απόψεων στο κυπριακό με τον Γρίβα, ο Μακάριος προσπάθησε να καλοπιάσει τον Γρίβα, λέγοντας ότι αναγνωρίζει την προσφορά του και ότι «Εκφράζω την λύπην μου διότι άλλοι παράγοντες επιδιώκουν να ενσπείρουν ζιζάνια και να δημιουργήσουν εντύπωσιν ότι υφίσταται διαφωνία. Εύχομαι και ελπίζω ότι αυτό δεν θα το επιτύχουν». Με άλλα λόγια επέρριψε την ευθύνη σε άλλους παράγοντες αντί στον ίδιο τον Γρίβα.

Ο Μακάριος είπε ακόμη ότι η γνώμη του Γρίβα είναι βαρύνουσα και ταυτόχρονα απέρριψε ότι υπήρξε υποχώρηση σε οποιοδήποτε θέμα, αφού κάτι τέτοιο δεν ζητήθηκε από κανένα. Συνέχισε όμως λέγοντας ότι η ατμόσφαιρα αυτή δημιουργήθηκε σκόπιμα και στόχευσε στη δημιουργία σύγχυσης και απογοήτευσης μεταξύ των Κυπρίων και της Ελλάδας. Υπογράμμιζε δε ότι δεν απομακρύνθηκε καθόλου από τα όσα συμφωνήθηκαν.

Μακάριος: Κάποιοι στην Αθήνα προωθούν δικούς τους σκοπούς

Δέκα μέρες αργότερα ο Μακάριος προβαίνει σε δημόσια δήλωση κάνοντας λόγο για «δημοκόπους» που εκμεταλλεύονται του αγώνα της ΕΟΚΑ, αναφερόμενος εμμέσως στον Γρίβα.
Έλεγε μεταξύ άλλων ο Μακάριος: «Ο Κυπριακός λαός επολέμησε δια την ελευθερίαν του και δεν θα επιτρέψη την εξαργύρωσιν του τίμιου αίματος των τέκνων του δι’ ικονοποίησιν προσωπικής φιλοδοξίας ή εγωισμού ή άλλου σκοπού. Ας γνωρίζουν τούτο ιδιαιτέρως ωρισμένοι εν Αθήναις κύκλοι, οι οποίοι επιζητούν, δι’ εξυπηρέτησιν ιδικών των σκοπών, να διασπάσουν τον Κυπριακόν λαόν και να δημιουργήσουν σύγχυσιν» .

Όταν ρωτήθηκε πέντε μέρες αργότερα, στις 30 Ιουλίου 1959, εάν με όσα είχε πει εννοούσε τον Γρίβα, ο Μακάριος απάντησε πως όταν μιλά για κύκλους, δεν επιθυμεί να μιλά περί προσώπων. Όμως, όπως σημειώνει ο Σπ. Παπαγεωργίου, οι επικρίσεις αφορούσαν τον Γρίβα, αφού κανένας άλλος στην Ελλάδα δεν καταφερόταν εναντίον του αρχηγού των Ε/κυπρίων.
Ωστόσο, ερωτηθείς ο Μακάριος εάν είχε πρόθεση να καλέσει τον Γρίβα στην Κύπρο, ο Μακάριος απάντησε ότι ο Γρίβας έχει περισσότερο από κάθε άλλον το δικαίωμα να έλθει και να μείνει στην Κύπρο.

Γρίβας: Ήλθεν η ώρα να αναλάβω ανοικτόν πόλεμον εναντίον του Αρχιεπισκόπου

Όπως καταγράφει ο Ν. Κρανιδιώτης, επιστρέφοντας ο ίδιος από την Αίγυπτο, στις 28 Ιουλίου 1959 συνάντησε τον Γρίβα στην Αθήνα. Ο Γρίβας ήταν λάβρος κατά του Μακαρίου και είπε στον συνομιλητή του ότι «Δεν είμαι διατεθειμένος να τον παρακολουθήσω εις τον κατήφορον της προδοτικής συνεργασίας του μετά των Άγγλων και των Τούρκων και της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Ο Μακάριος μετεβλήθη πλέον είς τυφλόν όργνανον των εδώ Κυβερνήσεων, οι οποίοι εξεπούλησαν κυριολεκτικά την Κύπρον εις τους Άγγλους και τους Τούρκους. Δεν μπορώ να ταυτίσω την τύχην μου μαζί του. Ήλθεν η ώρα να αναλάβω ανοικτόν πόλεμον εναντίον του Αρχιεπισκόπου» .

Κατηγόρησε επίσης τον Μακάριο ότι πρώτος άρχισε να βάλλει εναντίον του. Ανάμεσα σ’ άλλα είπε στον Κρανιδιώτη ότι «Εγώ, όταν πλείστοι παράγοντες ετάσσοντο εναντίον του, και παρά το πλευρόν του Μητροπολιτου Κυρήνειας Κυπριανού, εζήτησα από πάντας αυστηράν πειθαρχίαν και ενότητα υπό την ηγεσίαν του Μακαρίου» .

Αιτία δύο συνεντεύξεις Μακαρίου

Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο σημείωμα, αιτία της σύγκρουσης ήταν μια συνέντευξη του Μακαρίου στις εφημερίδες «Ουάσιγκτον Στάρ» και «Νταίλυ Εξπρές», όπου καταφερόταν εναντίον του Γρίβα.
Ο Μακάριος διέψευσε το περιεχόμενο των συνεντεύξεων αλλά ο Γρίβας δεν πίστευε ότι ο Μακάριος έλεγε την αλήθεια. Και τον κατηγόρησε στον Κρανιδιώτη ότι στα απομνημονεύματα του δεν έγραψε για τη στάση του Μακαρίου, ότι ήταν εναντίον του ένοπλου αγώνα στο πρώτο στάδιο του αγώνα. Υστερότερα, πρόσθεσε, δέχθηκε να τοποθετηθούν κάποιες βόμβες, υπαναχωρώντας και θέλοντας να τοποθετηθούν κάποιες κροτίδες. Κατηγόρησε επίσης τον Μακάριο ότι τον εξαπάτησε αναφορικά με τις συμφωνίες που υπογράφτηκαν .

Αυτή η διαμάχη πήρε διαστάσεις και στον ελληνικό τύπο, ο οποίος κάλυπτε καθημερινά τα όσα γίνονταν.
Στις 7 Ιουλίου 1959 η εφημερίδα «Ελευθερία» κυκλοφορούσε με πρωτοσέλιδο γράφοντας: «Εξηγήσεις ζητεί ο Γρίβας εκ Κύπρου. Ο Μακάριος διαψεύδει την συνέντευξιν».
Αναφέρεται στη διάψευση του Μακαρίου ότι είχε πει πως ο Γρίβας επιμένει να αναμιγνύεται στα κυπριακά πράγματα και ότι ο στρατηγός είναι ακατάλληλος για την πολιτική.
Αναφέρεται επίσης σε δήλωση του Γρίβα προς την εφημερίδα, ότι θεωρεί απίθανο να έγινε τέτοια δήλωση από τον Μακάριο και απέδωσε τα όσα γράφτηκαν σε δάκτυλο της αγγλικής προπαγάνδας.

Παρόμοιο είναι και δημοσίευμα της εφημερίδας «Μακεδονία» της ίδιας ημερομηνίας, έχοντας ως υπότιτλο ότι ο Μακάριος δήλωσε ότι οι σχέσεις του με τον Γρίβα είναι εξαιρετικές και ότι έχουν τακτική αλληλογραφία.

Έλεγε ψέματα ο Μακάριος;

Παρά την προσπάθεια του ο Μακάριος να διαψεύσει τα όσα εμφανίστηκαν στις δύο εφημερίδες, των ΗΠΑ και της Βρετανίας, φαίνεται ότι όσα γράφτηκαν ανταποκρίνονταν στην αλήθεια, ότι δηλαδή ο Μακάριος όντως είχε κάνει εκείνες τις δηλώσεις.

Αυτό φαίνεται και από τις εκτιμήσεις των Αμερικανών που θεωρούσαν ότι όντως ο Μακάριος προέβη σε αυτές τις δηλώσεις, έχοντας ως στόχο του να προκαλέσει ρήξη με τον Γρίβα. Η προσπάθεια του Μακαρίου, κατά τους Αμερικανούς, αποσκοπούσε στο να επικρατήσει πλήρως στην εσωτερική πολιτική σκηνή, για να έχει ελευθερία κινήσεων στο Κυπριακό όταν θα εγείροντο προς συζήτηση τα σημαντικά ζητήματα, όπως ήταν αυτό των Βάσεων και των Δήμων. Η εκτίμηση των Αμερικανών βασιζόταν στο γεγονός ότι η Κρίμπενκ (η δημοσιογράφος που πήρε τη συνένευξη, είχε δώσει αντίγραφο της συνέντευξης τόσο στον αμερικανό πρόξενο στη Λευκωσία Τέιλορ Μπέλτσερ όσο και στον κυβερνήτη σερ Χιου Γουτ, πριν αυτή δημοσιευθεί. Ο Φουτ, όπως και ο Μπέλτσερ, όπως υποστηρίζεται σε έγγραφο του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών, προειδοποίησαν τον Μακάριο ότι οι δηλώσεις του ήταν εμπρηστικές, αλλά ήταν αποφασισμένος να τις αφήσει να δημοσιευθούν όπως είχαν, γράφει ο Μ. Δρουσιώτης. Σημειώνει παράλληλα ότι πρέπει να κρατηθεί ένα ερωτηματικό για τις προθέσεις της δημοσιογράφου, λόγω της σχέσης και πιθανόν της εξάρτησης της από την αμερικανοβρετανική διπλωματία .

Το μόνο σίγουρο ήταν ότι τα πράγματα οδηγούνταν σε ένταση η οποία θα εξελιχθεί στη συνέχεια και με στοιχεία βίας αλλά και συνωμοσίας, όπως θα δούμε στο επόμενο σημείωμα.