Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και τα Οκτωβριανά

Οι κύπριοι να γίνουν λιγότερο εγωιστές

Τον Οκτώβριο δεν έχουμε μόνο την επέτειο της ανεξαρτησίας της Κύπρου, ούτε την επέτειο της Ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα.

Είναι και η επέτειος των Οκτωβριανών, της αυθόρμητης εξέγερσης του Οκτώβρη του 1931.

Μια εξέγερση που από αλλού ξεκίνησε κι αλλού κατάληξε και παράλληλα οδήγησε στην επιβολή μιας δεκάχρονης δικτατορίας από την βρετανική αποικιοκρατία.

Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ότι εκείνα τα επεισόδια προκάλεσαν την οργή του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθέριου Βενιζέλου ο οποίος επέκρινε σφοδρότατα τους Κύπριους για εκείνη την ενέργεια.

Η διεκδίκηση ελληνικών εδαφών από τον Βενιζέλο

Ανεξάρτητα από την άποψη που έχει ο κάθε ένας για τον Ελευθέριο Βενιζέλο θα πρέπει να σημειώσουμε πως ήθελε να διαχειριστεί την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα με πάρα πολύ προσεκτικό τρόπο, χωρίς να διαταραχθούν οι σχέσεις της Ελλάδας με τη Μεγάλη Βρετανία.

Ο λόγος ήταν γιατί ο Βενιζέλος μετά τη λήξη του Α’ Παγκ. Πολέμου χρειαζόταν την Μ. Βρετανία ως σύμμαχο στη διεκδίκηση ελληνικών εδαφών που τελούσαν υπό την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης όπου υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών[1] ο Βενιζέλος πέτυχε να παραχωρηθούν στην Ελλάδα τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και η ανατολική Θράκη[2]. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα.[3]

Παράλληλα, η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στην Ελλάδα με το μυστικό Σύμφωνο Βενιζέλου – Τιττόνι, ενώ συμφωνήθηκε και η παραχώρηση των Δωδεκανήσων (εκτός από τη Ρόδο και το Καστελλόριζο) στην Ελλάδα, και όταν η Βρετανία έδινε στο μέλλον την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε (μετά από δημοψήφισμα) θα παραχωρούταν και αυτά τα νησιά (η συμφωνία ακυρώθηκε αργότερα από την Ιταλία το 1922).[4]

Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα μέσω της ελληνοαγγλικής φιλίας

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο Ελ. Βενιζέλος είχε καθορίσει μια σαφή γραμμή η οποία προνοούσε ότι το πρόβλημα της Κύπρου θα λυθεί μέσα στα πλαίσια της ελληνοαγγλικής φιλίας. Ο Βενιζέλος είχε στο μυαλό του την γραμμή που ακολούθησε με την Ιταλία και θεωρούσε ότι με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να κερδίσει και την Κύπρο.

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι το θέμα της Κύπρου θα μπορούσε να επιλυθεί μέσα από σταδιακές συνταγματικές διαδικασίες με τους Βρετανούς οι οποίες θα οδηγούσαν εξελικτικά μέσα στον χρόνο στην αυτοδιοίκηση και τελικά στην ένωση.

Λόγω της ιδιαιτερότητα που είχε το θέμα της Κύπρου αλλά και επειδή χρειαζόταν την στήριξη των Βρετανών για την εφαρμογή της Συμφωνίας των Σεβρών, ο Βενιζέλος δεν ήθελε να διαταράξει τις σχέσεις της Ελλάδας με τη Μ. Βρετανία εξαιτίας της Κύπρου.

Προσεκτικοί χειρισμοί και αισιοδοξία

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν αισιόδοξος όσον αφορά την κατάληξη του θέματος της Κύπρου γι’ αυτό και συνιστούσε προσοχή στις ενέργειες που θα έπρεπε να γίνουν.

Γι’ αυτό, όταν μετέβη στο Παρίσι Ε/κυπριακή αντιπροσωπεία υπό τον αρχιεπίσκοπο Κύριλλο και συνάντησε τον Βενιζέλο στις 30 Δεκεμβρίου του 1918, ο Βενιζέλος έδωσε τη συμβουλή να μην διεκδικηθεί η Κύπρος στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης αλλά αυτή να ζητηθεί απευθείας από τους Βρετανούς αλλά με προσεκτικό τρόπο, ώστε να μην προσβληθούν οι Βρετανικές ευαισθησίες. Εξέφρασε δε τη βεβαιότητα ότι το κυπριακό θα λυνόταν σύντομα.[5]

Παρά ταύτα η αντιπρόσωποι επέμεναν στην άποψη τους αναγκάζοντας τον Βενιζέλο να τους απευθύνει επιστολή στην οποία ουσιαστικά τους κατηγορούσε για αδράνεια όταν έπρεπε να δράσουν, «Τη στιγμή που η Βρετανία πρόσφερε το νησί στην Ελλάδα, οι αντιπρόσωποι της Κύπρου δεν κινήθηκαν διόλου, γι’ αυτό και σήμερα δεν θα έπρεπε να εμφανίζονται τόσο αδιάλλακτοι στις συμβουλές του Εθνικού Κέντρου».[6]

Ο Βενιζέλος αναφερόταν στις δύο προτάσεις των Βρετανών για ένωση, το 1914 και το 1915 όπου στην πρώτη περίπτωση η Βρετανία ζητούσε την ανταλλαγή της Κύπρου με μία ναυτική βάση στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς. Η δεύτερη αφορούσε την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα με όρο την έξοδο της Ελλάδας στον Α’ ΠΠ στο πλευρό των Βρετανών και της Entente προς υποστήριξη της Σερβίας, που κινδύνευε άμεσα. Ο Βενιζέλος είχε αποδεχτεί την πρόταση αλλά δεν έγινε αποδεχτή από τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α’.

Και στις δύο περιπτώσεις οι Ε/κύπριοι δεν κινήθηκαν για να στηρίξουν τις προτάσεις.[7]

Το κυπριακό θύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι στο θέμα της Κύπρου βρισκόταν σε καλό δρόμο και αναπροσαρμογή της γραμμής του με αναπροσανατολισμό ή μικρές υποχωρήσεις, πίστευε ότι στο τέλος θα έφερνε την ένωση με την Ελλάδα.

Υπήρξαν όμως στην πορεία αστάθμητοι παράγοντες όπως η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 η οποία είχε άμεσα αποτελέσματα και στο Κυπριακό ζήτημα.

Ο Βενιζέλος ηττήθηκε πολιτικά και εξαφανίστηκε από τα πολιτικά δρώμενα. Επιπλέον, η ίδια η Ελλάδα είχε δεχθεί βαρύτατο πλήγμα και μπροστά στα τεράστια προβλήματα εκείνων των καιρών το Κυπριακό πέρασε σε δεύτερη

μοίρα.

Σε αυτό προστέθηκαν και οι αρνήσεις άλλων χωρών, όπως την Γαλλίας και εβραϊκών κύκλων που δήλωναν την αντίθεση τους στο θέμα της Κύπρου και την επιδίωξη της ένωσης.[8]

Το 1925, η Κύπρος ανακηρύχθηκε και επίσημα αποικία του Στέμματος, μετά από την ολοκληρωτική παραίτηση της Τουρκίας από κάθε δικαίωμά της στο νησί, με τη Συνθήκη της Λωζάνης, γεγονός που δυσκόλεψε περισσότερο τα πράγματα από μια άποψη, λόγω του ότι πλέον η Κύπρος γινόταν Βρετανικό έδαφος.

Από την άλλη όμως έδινε περισσότερη ευχέρεια πολιτικών χειρισμών.

Ωστόσο οι Ε/κύπριοι αντί να χειριστούν προσεκτικά το όλο θέμα, το ενέπλεξαν στις πολιτικές τους διαφορές και ανταγωνισμούς για το ποιος θα παρουσιαστεί ως πιο ενωτικός από τον άλλον.

Ο Βενιζέλος κατσαδιάζει τους Κύπριους για τα Οκτωβριανά

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ξεκίνησε μια έντονη διαμάχη μεταξύ των Ε/κυπρίων η οποία οδήγησε τελικά στην αυθόρμητη εκείνη εκδήλωση η οποία με τη σειρά της οδήγησε στη δεκάχρονη δικτατορία του Πάλμερ.

Στην ομιλία του ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων στις 18 Νοεμβρίου 1931 ο Βενιζέλος δεν έκρυψε την απογοήτευση του και την οργή του για όσα έγιναν στην Κύπρο, τα οποία κατέστρεφαν κάθε προσπάθεια για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

«Ο ακοίμητος Εθνικός πόθος των Ελλήνων της Κύπρου, μη συγκρατηθείς από τους πολιτικούς άνδρας της μεγαλονήσου, ως ώφειλεν, εντός των ορίων των νομίμων εκδηλώσεων, ήγαγεν εις παρεκτροπάς, αι οποίες δεν είναι προωρισμέναι προφανώς να εξυπηρετήσουν τον επιδιωκόμενον σκοπόν» τόνιζε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Για να προσθέσει ότι «Η εν Κύπρω κίνησις ήτο φυσικόν να έχη βαυτάτην και συμπαθεστάτην απήχησιν εις την ψυχήν ολοκλήρου του Ελληνικού Έθνους. Κατά των εκδηλώσεων δε της συμπαθείας ταύτης κανείς δεν θα είχε να αντείπη, εφόσον, ιδίως από σοβαρά όργανα του Αγγλικού Τύπρου, ετέθη υπό αμφισβήτησιν, όζι απλώς η ειλικρίνεια των εθνικών αισθημάτων των Ελλήνων της Κύπρου αλλά και η ανταπόκρισης την οποίαν τα αισθήματα ταύτα ευρίσκουν γενικώς εις την Ελληνικήν ψυχήν.

Ατυχώς αι εκδηλώσεις της συμπαθείας ταύτης δεν ετηρήθησαν εντός του προσήκοντος μέτρου».  

Οι κύπριοι να γίνουν λιγότερο εγωιστές

Ο Βενιζέλος χρησιμοποίησε σκληρή γλώσσα εναντίον των υπευθύνων της εξέγερσης. Είπε μεταξύ άλλων ότι «Όσον βαθεία και αν είναι η απήχησις που ευρίσκουν εις την Ελληνικήν ψυχήν οι εθνικοί πόθοι των Ελλήνων κατοίκων των νήσων τούτων, είναι αδύνατον το Ελληνικόν Κράτος να αναλάβη την υποστήριξιν της πραγματοποιήσεως αυτών… Έχομεν μάλιστα δικαίωμα, από τους Έλληνας το γένος κατοίκους αυτών, να ζητήσωμεν να είναι ολιγώτερον εγωισταί. Οφείλουν να πεισθούν ότι επιζητούντες να διαταράξουν τας φιλικάς και αρμονικάς σχέσεις Ελλάδος προς την Μεγάλην Βρετανίαν και την Ιταλίαν με την παράλογον ελπίδα, ότι θα υποβοηθήσουν ούτω την πραγματοποίησιν των εθνικών των πόθων, τούτους μεν ουδέ κατά κεραίαν θα προαγάγουν, ηδύναντο όμως να προκαλέσουν συμφοράν διά την Ελλάδα με την οποίαν ζητούν να ταυτίσουν την τύχην των …».[9]

Θα κλείσουμε αυτό το σημείωμα με μία παρατήρηση. Διαβάζοντας κάποιος αυτή την ομιλία, διερωτάται τι έχει αλλάξει στη συμπεριφορά των Ε/κυπρίων από το 1931 μέχρι σήμερα. Και οδηγείται στο συμπέρασμα ότι αν οι Ε/κύπριοι (και οι Τ/κύπριοι) διδάσκονταν από την ιστορία τους, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

1. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μάταια συμβούλευε τους Ε/κύπριους να πολιτεύονται με σύνεση. Μετά τα Οκτωβριανά τους κάλεσε να γίνουν λιγότερο εγωιστές.

 

2. Το Κυβερνείο (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο) κατεστραμμένο μετά την εξέγερση.

 

3. Διαδήλωση των Οκτωβριανών στη Λεμεσό, 1931. Πηγή: Άλεξ Ευθυβούλου – Μαρίνα Βρυωνίδου-Γιάγκου, 100 χρόνια, Κύπρος, 2001.

[1] Η συνθήκη υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας.

[2]   Η γραμμή έφτανε μέχρι την Τσατάλτζα κοντά στην Κωνσταντινούπολη.

[3] Το άρθρο 26 της Συνθήκης όριζε ακόμα ότι αν οι οθωμανικές αρχές δεν συναινούσαν στην εφαρμογή της συμφωνίας, θα έχαναν την κυριαρχία τους στην Κωνσταντινούπολη, την οποία θα μπορούσε να καταλάβει η Ελλάδα.

[4] «Συνθήκη των Σεβρών», https://el.wikipedia.org

[5] Γιάννη Π. Πικρού, Ο Βενιζέλος και το Κυπριακό, Αθήναι 1980.

[6] G. S. Geordhallides, Α. Political and Administrative History of Cyprus, Λευκωσία 1979.

[7] Ιωάννη Ελ. Κυμιωνή, Η πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου για το Κυπριακό ζήτημα, https://empros.gr

[8] Κωνσταντίνος Λοΐζου και Αντώνης Λοϊζίδης, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κα το Κυπριακό Πρόβλημα, «Χρονικό» Εφ. «Πολίτης», τεύχος 69, 23 Ιουνίου 2019.

[9] Βουλή των Ελλήνων, Το Κυπριακό στη Βουλή των Ελλήνων, τομ. Α’, 1915-1956.