Παρατεταμένη κατάχρηση εξουσίας και ανοχή οδηγούν σε διαφθορά και κακή διακυβέρνηση

Του Νεόφυτου Νεοφύτου

Οι εισηγήσεις της ομάδας νομικών υπό τον πρώην δικαστικό Γ. Σταυρινάκη, οι οποίες περιλαμβάνονται σε πολυσέλιδη μελέτη, στοχεύουν στο να καλύψουν κενά και αδυναμίες στην υφιστάμενη νομοθεσία, αναφορικά με τη λειτουργία των δικαστηρίων, αλλά και των διοικητικών οργάνων, τα οποία αποφασίζουν στη βάση της διακριτικής τους ευχέρειας και λειτουργούν ως οιονεί δικαστήρια.

Σε δηλώσεις του στη «Χαραυγή» ο κ. Σταυρινάκης σημειώνει ότι η μελέτη αυτή καλύπτει τη δικαστική εξουσία – στο κομμάτι αυτό αναφερθήκαμε την περασμένη εβδομάδα – αλλά και ευρύτερα τις ανεξάρτητες Αρχές που ασκούν οιονεί δικαστικά καθήκοντα. Διαπιστώνεται ότι στις πλείστες περιπτώσεις η ανεξαρτησία αυτών των οργανισμών υπάρχει μόνο ονομαστικά.

Η μη δικαστική διακριτική εξουσία ασκείται δυνάμει κριτηρίων και εντός πλαισίων, με ευχέρεια στο λειτουργό να αποφασίζει σύμφωνα με τη δική του κρίση, όμως η ευχέρεια δεν είναι απόλυτη και δεν πρέπει να ασκείται με βάση τις υποκειμενικές προτιμήσεις. Σε τέτοια περίπτωση οι αποφάσεις δεν είναι αντικειμενικές, αλλά αυθαίρετες και απαράδεκτες σε ένα πραγματικά δημοκρατικό καθεστώς, όπου κύρια κριτήρια θα πρέπει να είναι η αντικειμενικότητα, η ίση μεταχείριση, η δίκαιη μεταχείριση και γενικά ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η παρατεταμένη κατάχρηση της εξουσίας και ανοχή της, επισημαίνει ο κ. Σταυρινάκης, χωρίς να λαμβάνονται έγκαιρα μέτρα προς τερματισμό της, οδηγούν αναπόφευκτα σε διαφθορά και κακή διακυβέρνηση.

Ο λόγος που απαιτείται εκ μέρους της πολιτείας επαυξημένη υποχρέωση διασφάλισης της ανεξαρτησίας των λειτουργών είναι διότι ο «εξαρτώμενος λειτουργός» ευρίσκεται σε συνεχή πίεση και ενεργεί υπό τη σκιά και σύμφωνα με τις υποδείξεις και ενίοτε εντολές των προϊσταμένων του. Αυτό είναι η απαρχή, επέκταση και θεμελίωση της αναξιοκρατίας. Σημειώνεται ότι στην περίπτωση των διοικητικών συμβουλίων, νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, δημοτικών και κοινοτικών οργανισμών, οι πρόεδροι και τα μέλη είναι διοριζόμενα ή εκλεγμένα χωρίς πολλές φορές να κατέχουν συγκεκριμένα προσόντα και η συμβολή τους στη διασφάλιση της ανεξαρτησίας τους είναι αμφισβητούμενη αν όχι ανύπαρκτη, οπότε η ευθύνη βαραίνει αποκλειστικά την πολιτεία.

Συσχετισμός κακοδιαχείρισης και διαφθοράς

Η κακοδιαχείριση και διαφθορά εκ πρώτης όψεως έχουν την ίδια έννοια, αλλά η διαφθορά συνιστά αξιόποινη πράξη. Η κακοδιαχείριση δεν συνιστά πάντοτε ποινικό αδίκημα, αλλά ενδέχεται να συνιστά διοικητικό και πειθαρχικό παράπτωμα. Η συνεχής, όμως, διάπραξη τέτοιων παραπτωμάτων οδηγούν αναπόφευκτα και στη διάπραξη αδικημάτων διαφθοράς.

Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας: Σύμφωνα με το άρθρο 124.5 του Συντάγματος, «ουδείς δύναται να διοριστεί ή να παραμείνει μέλος της Επιτροπής εφόσον διατελεί ή διετέλεσε κατά τους δώδεκα προηγούμενους τού διορισμού αυτού μήνες, υπουργός, βουλευτής, δημόσιος υπάλληλος ή πρόσωπο που ανήκει στις ένοπλες δυνάμεις, υπάλληλος οποιασδήποτε τοπικής αρχής ή νομικού προσώπου ή οργανισμού κοινής ωφελείας ιδρυθέντος δια νόμου προς το δημόσιο συμφέρον, μέλος συντεχνίας ή σωματείου ή οργάνωσης».

Με το άρθρο 124 του Συντάγματος, η ΕΔΥ απαρτίζεται από τον πρόεδρο και εννέα μέλη που διορίζονται από κοινού από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και Αντιπρόεδρο, επτά εκ των οποίων είναι Ελληνες και τρεις Τούρκοι.

Το 1965 και 1967, όπως και το 1990, ψηφίστηκαν νόμοι με επίκληση των συνθηκών του δικαίου της ανάγκης και η επιτροπή αποτελείται από τον Πρόεδρο και τέσσερα μέλη και είναι 6ετούς θητείας. Το Σύνταγμα ενώ περιλάμβανε στην αρμοδιότητα της ΕΔΥ όλους τους δημόσιους οργανισμούς με νομική προσωπικότητα, στο νόμο περιλαμβάνονται μεν, αλλά δύναται να εξαιρεθούν.

Εκείνο που εξετάζεται σήμερα είναι η ανάγκη να αναθεωρηθεί ο τρόπος επιλογής και διορισμού προέδρου και των μελών της. Προτείνεται ο πρόεδρος της επιτροπής να επιλέγεται από το δικαστικό σώμα. Η περίοδος διορισμού να είναι για μια μόνο θητεία τουλάχιστον δέκα χρόνων, χωρίς δικαίωμα διορισμού σε άλλη κρατική θέση για περίοδο τουλάχιστον τριών χρόνων μετά την αποχώρησή του. Η επιτροπή να λειτουργεί με κλιμάκια απαρτιζόμενα από μέλη της. Οι αποφάσεις της ΕΔΥ να βασίζονται στο σύστημα αξιολόγησης με ποσοστά για την κάθε ενότητα με καθορισμένο ελάχιστο ποσοστό για τις υποκειμενικές εκτιμήσεις των μελών της.

Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας: Η ευθύνη και αρμοδιότητα για θέματα παιδείας είχαν ανατεθεί στις Κοινοτικές Συνελεύσεις. Το 1964 καταργήθηκε η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση κατ’ επίκληση του δικαίου της ανάγκης και οι αρμοδιότητές της μεταβιβάστηκαν στο Υπ. Παιδείας. Η ΕΕΥ συστάθηκε με νόμο το 1969 και αποτελείται από τον Πρόεδρο και τρία μέλη που διορίζονται όλοι από τον Πρόεδρο για 3ετή θητεία. Ο Πρόεδρος έχει δικαίωμα να τερματίζει το διορισμό τους, όποτε θελήσει, επικαλούμενος το δημόσιο συμφέρον που είναι πολύ ευρεία και αόριστη έννοια. Γίνεται εισήγηση όπως η ΕΕΥ λειτουργεί όπως η ΕΔΥ ή υπάρξει συγχώνευση των δυο επιτροπών σε μια ενισχυμένη ΕΔΥ στην οποία μπορούν να ενταχθούν και οι διορισμοί και προαγωγές των υπαλλήλων των ημικρατικών οργανισμών.

Δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια: Οι ενδιαφερόμενοι για διορισμό στο δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο μειονεκτούν έναντι άλλων ενδιαφερομένων για διορισμό στη δημόσια υπηρεσία για το λόγο ότι στη δεύτερη περίπτωση το Σύνταγμα προνόησε για τη σύσταση ειδικού ανεξάρτητου σώματος, ενώ παρόμοια πρόνοια δεν υπάρχει για το διορισμό υπαλλήλων στις τοπικές Αρχές.

Σε ό,τι αφορά εκλογή δημάρχου και μελών του δημοτικού συμβουλίου, δεν απαιτούνται ιδιαίτερα προσόντα, ενώ η θέση κενώνεται μόνο αν διαπιστωθεί διανοητική ανικανότητα ή σε περίπτωση πτώχευσης.

Δεν υπάρχει ανεξαρτησία στις αποφάσεις στις προσλήψεις και ανέλιξη του προσωπικού, ιδιαίτερα του εργατικού, αφού οι αποφάσεις λαμβάνονται από εκλεγμένους εκπροσώπους των κομμάτων, χωρίς να τίθενται κριτήρια αξίας και αντικειμενικότητας.

Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου: Η διοίκηση ασκείται από τον Πρόεδρο και τα πολυμελή διοικητικά συμβούλια που διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Την αρμοδιότητα για διορισμό, ανέλιξη και πειθαρχία του προσωπικού την έχουν τα διοικητικά συμβούλια, ενώ σύμφωνα με το Σύνταγμα την είχε η ΕΔΥ, από την οποία αφαιρέθηκε αυτή η αρμοδιότητα δια τροποποιητικού νόμου.

Οι ημικρατικοί οργανισμοί διαχειρίζονται εκατομμύρια ευρώ και ίσως να μην είναι επαρκής ο έλεγχος από τον Γενικό Ελεγκτή, αλλά να χρειάζεται Ειδικός Επίτροπος Διοικήσεως.

Διοριζόμενα άτομα με ανεξέλεγκτες εξουσίες και χωρίς προσόντα!

Στους υφιστάμενους νόμους υπάρχει χαλαρότητα στην επιλογή και στα προσόντα των διοριζόμενων μελών. Σύμφωνα με το νόμο περί τελωνείων, μεταξύ άλλων ο διευθυντής έχει εξουσίες να ερευνά πρόσωπα χωρίς εντάλματα, να κατάσχει κινητά, ακόμη και πλοία, να συμβιβάζει ποινικά αδικήματα και μετατροπή δήμευσης περιουσίας σε χρηματική ποινή. Ασκεί αρμοδιότητες δικαστικής εξουσίας, η οποία ασκείται από πρόσωπα που δεν είναι κατ’ ανάγκη νομικοί ή κάτοχοι ανώτερης μόρφωσης. Συνεπώς, απαιτείται η ύπαρξη ανώτατης αρχής στην οποία να υποβάλλονται παράπονα και να λειτουργεί ως δευτεροβάθμιο όργανο ελέγχου των αποφάσεων του διευθυντή.

Επίτροπος Διοικήσεως: Είναι ένας καλός θεσμός, αλλά ομοιάζει με στρατιώτη χωρίς όπλα. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για να επιλύσει πολλά προβλήματα κακοδιαχείρισης αν χορηγηθούν σε αυτό εξουσίες επιβολής εκτελεστών αποφάσεων, όπως η εξουσία διοικητικού προστίμου ή έκδοση διαταγμάτων τα οποία να αποκτούν ισχύ δικαστικής απόφασης. Να εκδίδει πιστοποιητικά κακής συμπεριφοράς ή κακής εκτέλεσης καθηκόντων ώστε να μετρούν για την ανέλιξη των καταγγελλομένων.

Γενικός Ελεγκτής: Θα μπορούσε να φθάνουν κοντά του τα διάφορα παράπονα και καταγγελίες που εξετάζονται από θέσμια όργανα, όπως Αναθεωρητική Αρχή Προσφορών, Επίτροπος Διοικήσεως, Αρχή Διερεύνησης Καταγγελιών εναντίον της Αστυνομίας και άλλα παρόμοια σώματα, ιδιαίτερα όταν αυτά αφορούν πρόσωπα με εξουσίες που τους εκθέτουν σε πειρασμούς και κινδύνους διαφθοράς.

Γενικός Εισαγγελέας: Η μόνη άποψη είναι ότι δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία για την ανεξαρτησία του Γενικού Εισαγγελέα και αμφιβολίες υπάρχουν αν το πρόσωπο στο οποίο θα ανατεθεί το αξίωμα αυτό είναι ή ήταν για περίοδο τουλάχιστον δέκα χρόνων μέλος κόμματος ή πολιτικού κινήματος ή οργανισμού, το οποίο προσδίδει κομματική, ιδεολογική απόχρωση.

Διοικητής Κεντρικής Τράπεζας: Οι υποχρεώσεις του διοικητή ως ανεξάρτητου αξιωματούχου απαιτούν διασφάλιση της ανεξαρτησίας του στην άσκηση των διακριτικών του εξουσιών. Σύμφωνα, όμως, με τις συνταγματικές διατάξεις, παρατηρούνται ασάφειες και αμφισημίες κυρίως σε ό,τι αφορά το διορισμό και τερματισμό των υπηρεσιών που δυνατό να επηρεάζουν τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας του διοικητή.

Εν κατακλείδι αναφέρεται ότι σκοπός της συγκεκριμένης μελέτης είναι να κεντρίσει το ενδιαφέρον των αρμοδίων και να προχωρήσουν στη λήψη μέτρων προς αντιμετώπιση της συνεχούς χειροτέρευσης της κατάστασης.

---

Οι Τουρκοκύπριοι δεν αποχώρησαν από τις θέσεις τους στα δικαστήρια

Η τροποποίηση του Συντάγματος δυνάμει του δικαίου της ανάγκης προκάλεσε προβλήματα, τα οποία παραβιάζουν βασικές αρχές και δικαιώματα πολιτών, όπως το δικαίωμα έφεσης, η αναθεώρηση αποφάσεων και το σημαντικότερο η άσκηση δικαστικής ή μη διακριτικής εξουσίας από μη ανεξάρτητους λειτουργούς και όργανα.

Για την αναγκαιότητα των αλλαγών που έγιναν στο Σύνταγμα, ως αποτέλεσμα των γεγονότων του 1963, δεν αποκρύπτεται η αμφισβήτηση για την αναγκαιότητα της κατάργησης του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου και τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του αριθμού μελών της ΕΔΥ. Δημιουργούνται ερωτήματα κατά πόσο η αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από τις θέσεις τους επηρέασε την απονομή της δικαιοσύνης και τη λειτουργία των δικαστηρίων. Οι Τουρκοκύπριοι δεν αποχώρησαν από τις θέσεις, παρέμειναν και εφάρμοζαν τις διατάξεις του νέου νόμου και μάλιστα πρόεδρος του νεοσύστατου Ανωτάτου Δικαστηρίου ήταν ο Τουρκοκύπριος Ζεκιά. Ιστορικά αναφέρεται ότι οι Τουρκοκύπριοι δικαστές αποχώρησαν όταν οι Αρχές της Δημοκρατίας απαγόρευσαν στους Τουρκοκύπριους δικαστές να περάσουν το οδόφραγμα για να αναλάβουν τα καθημερινά δικαστικά καθήκοντα. Για το γεγονός αυτό Τουρκοκύπριος δικαστής καταχώρησε προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο και το δικαίωσε.

Η απορία για τις αλλαγές στην ΕΔΥ είναι και πάλι με ποιο τρόπο επηρέασαν τα γεγονότα τη σύσταση της Επιτροπής και τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων της.

Τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί ίσως να μην ήσαν προβλεπτά τότε. Τώρα όμως είναι, αλλά η κατάσταση παραμένει αναλλοίωτη και συνεχίζεται με κίνδυνο να επηρεάσει ακόμη και τη δικαιοσύνη. Οι εξ ανάγκης τροποποιήσεις θα πρέπει να είναι καθορισμένης διάρκειας, να ευρίσκονται συνεχώς υπό παρακολούθηση και να λαμβάνονται έγκαιρα τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα.