Sergio Machado Letria: Ο Σαραμάγκου στα βιβλία του καλεί τον αναγνώστη να παρέμβει

Με αφορμή/Ορίζοντας /Φωτογραφία: © Estelle Valente

Sergio Machado Letria: Ο Σαραμάγκου στα βιβλία του καλεί τον αναγνώστη να πάρει θέση, να παρέμβει

Με αφορμή … την παρουσία του στο φετινό Nicosia Book Fest που είναι αφιερωμένο στην Πορτογαλική λογοτεχνία και την Πορτογαλία ως τιμώμενη χώρα ο Sergio Machado Letria, Διευθυντής του Ιδρύματος José Saramago μιλάει στον Ορίζοντα:

Πότε ιδρύθηκε το ίδρυμα José Saramago και ποιοι οι σκοποί του;

Το Ίδρυμα δημιουργήθηκε στις 29 Ιουνίου 2007 με πρωτοβουλία του Ζοζέ Σαραμάγκου, της συζύγου του Pilar και μιας ομάδας φίλων, με το Ίδρυμα να διέπεται από μια Διακήρυξη Αρχών στην οποία ο ίδιος ο Ζοζέ Σαραμάγκου ορίζει ότι το Ίδρυμα πρέπει να εργάζεται στον τομέα του Πολιτισμού, των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Περιβάλλοντος, έχοντας ως κατευθυντήριο έγγραφο την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Πώς θα περιγράφατε τον Ζοζέ Σαραμάγκου ως συγγραφέα, ως άνθρωπο, ως πολίτη;

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου είναι ένας από τους σπουδαίους παγκόσμιους συγγραφείς, ικανός να βάλει τον κόσμο σε προοπτική μέσα από τα Έργα του, τόσο αυτά που διαδραματίζονται στην Πορτογαλία, αλλά κυρίως στα έργα του της Λίθινης εποχής, αρχής γενομένης με το Ensaio sobre a Cegueira (Περι Τυφλότητος). Το πρώτο έργο γράφτηκε στο Λανζαρότε, στο οποίο μας δείχνει τον κόσμο στα χειρότερα του, έχοντας όμως πάντα τον Άνθρωπο ως παρεμβατικό ον με την ικανότητα να μεταμορφώνει αυτόν τον κόσμο. Ως πολίτης και ως αγωνιστής του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος μέχρι τον θάνατό του, ήταν πάντα αφοσιωμένος στο να μεταμορφώσει τον κόσμο, έτσι ώστε τα ανθρώπινα όντα να μπορούν να ζήσουν σε καλύτερες συνθήκες, ελευθερίας και δημοκρατίας. Τέλος, εγώ προσωπικά, θυμάμαι την τεράστια και αληθινή γενναιοδωρία του.

Ποια είναι για σας η βασική λογοτεχνική και όχι μόνο κληρονομία του;

Η λογοτεχνική του κληρονομιά βρίσκεται στα βιβλία του, στις σελίδες του, όπου καλεί τον αναγνώστη να πάρει θέση, να παρέμβει. Αυτή, μαζί με άλλες λογοτεχνικές πτυχές, είναι για μένα μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της κληρονομιάς του, αυτή που μας κάνει, τους αναγνώστες, μέρος του έργου του.

Πώς θα περιγράφατε τη σύγχρονη λογοτεχνία της Πορτογαλίας;

Η Πορτογαλία είναι μια χώρα σπουδαίων συγγραφέων, από τους παλαιότερους έως τους πιο πρόσφατους. Είναι μια λογοτεχνία που συνομιλεί με λογοτεχνίες άλλης προέλευσης και διαφορετικών ειδών. Αν για πολύ καιρό η Πορτογαλία ήταν γνωστή ως η «Χώρα των Ποιητών», σήμερα μπορούμε να πούμε ότι είναι και χώρα μυθιστοριογράφων, χρονικογράφων. Για παράδειγμα, στην παιδική και νεανική λογοτεχνία, η Πορτογαλία έχει αρκετούς συγγραφείς και εικονογράφους που συμβάλλουν σημαντικά στην προώθηση της λογοτεχνίας, στη δημιουργία νέων αναγνωστών.

Συνομιλεί με το έργο συγγραφέων όπως ο Σαραμάγκου, ο Πεσσόα ή άλλων παλαιότερων συγγραφέων;

Τα ονόματα που ανέφερες είναι αξιόλογα για την πορτογαλική λογοτεχνία και καταλήγουν να αποτελούν ένα ουσιαστικό σημείο επιρροής στους σύγχρονους συγγραφείς. Τέλος πάντων, όταν διαβάζουμε έργα πορτογαλόφωνων συγγραφέων, και εδώ συμπεριλαμβάνω Αφρικανούς ή Βραζιλιάνους συγγραφείς, μπορούμε να βρούμε πολλές άλλες αναφορές και εκτός των γεωγραφικών ορίων της Πορτογαλίας.

Η μετάφραση ταξιδεύει τα βιβλία. Μεταφράζεται ικανοποιητικά η πορτογαλική λογοτεχνία;

Ναι, μπορούμε να το πούμε αυτό. Υπάρχει κάποια υποστήριξη για τη μετάφραση Πορτογάλων συγγραφέων στο εξωτερικό και σήμερα μπορούμε να βρούμε πολλούς από αυτούς μεταφρασμένους σε άλλες γλώσσες. Το γεγονός ότι το 1998 ο Ζοζέ Σαραμάγκου τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το πρώτο που απονεμήθηκε σε πορτογαλόφωνο συγγραφέα, αύξησε το ενδιαφέρον για την πορτογαλική λογοτεχνία και, μαζί με αυτό, άρχισαν να παράγονται περισσότερες μεταφράσεις. Το έργο των μεταφραστών πρέπει πάντα να αναγνωρίζεται. Όπως είπε ο Σαραμάγκου, «οι συγγραφείς είναι αυτοί που φτιάχνουν την εθνική λογοτεχνία, αλλά οι μεταφραστές είναι αυτοί που κάνουν την παγκόσμια λογοτεχνία».

Το αντίστροφο; Τι διαβάζει ο Πορτογάλος αναγνώστης; Πόσο γνωρίζατε τη κυπριακή λογοτεχνία;

Στην Πορτογαλία, αυτή τη στιγμή διαβάζουμε πολλούς συγγραφείς που μεταφράζονται από Αγγλικά, Γαλλικά και Ισπανικά, συμπεριλαμβανομένων συγγραφέων από τη Λατινική Αμερική. Αυτό οφείλεται αναπόφευκτα στις επιλογές των εκδοτών οι οποίοι συχνά δεν εστιάζουν στη λογοτεχνία από άλλες πηγές ή απλώς επειδή διέπονται από τους διαβόητους κανόνες της αγοράς. Δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι στην Πορτογαλία, παρά τις προόδους που επέτρεψε η Επανάσταση της 25ης Απριλίου 1974, εξακολουθούμε να έχουμε υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού και είναι απαραίτητο να φροντίσουμε ώστε να μπορούν να διαβάζουν περισσότεροι άνθρωποι. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μεγάλη παρουσία της κυπριακής λογοτεχνίας στην Πορτογαλία. Μια κατάσταση που πρέπει να εργαστούμε για να αλλάξουμε στο μέλλον.

Αίθουσα Σπηλιές, Πάρκο Ακρόπολη, Λευκωσία

Παρασκευή 14 Οκτωβρίου 2022, 19:30

• Παρουσίαση της ζωής και του έργου του νομπελίστα Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου από τον Sergio Machado Letria, Διευθυντής του Ιδρύματος José Saramago