Τα τρία πύρινα χρόνια της ΕΕ

Του ανταποκριτή μας στις Βρυξέλλες, Γιάννη Αντύπα

Η προεδρία Γιούνκερ, οι προσδοκίες και οι απογοητεύσεις

Τις προηγούμενες μέρες συμπληρώθηκαν τρία χρόνια από την ανακήρυξη του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ (3 Νοεμβρίου 2013) ως 13ου προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Κανείς δεν είναι προληπτικός, αλλά το 13 μάλλον δεν πρέπει να είναι ο τυχερός αριθμός για τον Λουξεμβούργιο πρόεδρο. Τα τρία αυτά χρόνια μπορούν να χαρακτηριστούν ίσως και τα πιο ταραχώδη για την Ευρωπαϊκή Ένωση από τη γέννησή της έως σήμερα.

Επιλογή του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, ο πρόεδρος Γιούνκερ εγκαταστάθηκε στο Berlaimont με διάθεση να δώσει ένα πολιτικό πρόσημο στην Επιτροπή, που επικρίνεται έντονα ως “άντρο” της γραφειοκρατίας. Ο δρόμος δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Νέοι πολιτικοί ξεπρόβαλαν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, και στο Νότο, όπου τόσο η πολιτική αστάθεια όσο και οι αντισυστημικές τάσεις έμοιαζαν σαν ένα καζάνι που βράζει.

Μεγάλα θέματα, όπως το μεταναστευτικό και η τραπεζική κρίση, εξελίσσονταν σε απειλητικά ζητήματα για τη συνοχή και τη σταθερότητα της Ένωσης. Στην Ελλάδα ένας αγράβατος νεαρός έμοιαζε να θέλει -μαζί με τους Ισπανούς Ποδέμος- να ρίξει το ευρωπαϊκό κατεστημένο! Δημαγωγικός στόχος; Μεγάλες κουβέντες; Ό,τι κι αν υπέκρυπταν οι λαϊκότροπες εμφανίσεις των νέων πολιτικών στην Ελλάδα, στην Ισπανία αλλά και στην Ιταλία ήταν απρόβλεπτο.

Το ίδιο απρόβλεπτη ήταν και η εξέλιξη με το δημοψήφισμα στη Βρετανία. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο Κάμερον είχε εκλεγεί Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (σε ηλικία 43 ετών) καταγγέλλοντας ως επαχθή τη σχέση της χώρας του με το “κράτος των Βρυξελλών” και υποσχόμενος μεταρρυθμίσεις μείωσης της ευρωγραφειοκρατίας.

Εκείνη την περίοδο, ως υποψήφιος, ο Γιούνκερ μου είχε παραχωρήσει μια συνέντευξη (20 Απριλίου 2014), ένα μήνα πριν τις ευρωεκλογές ξεδιπλώνοντας το όραμά του και θέτονας τα πολιτικά “στοιχήματα” της επακόλουθης θητείας του. Τι είπε τότε και τι έγινε τελικά;

Οι δηλώσεις του ελπιδοφόρες και στιβαρές: «Τα επόμενα 5 χρόνια θέλω να εργαστώ μέρα και νύχτα για να βγει η Ευρώπη από την κρίση και να διασφαλίσω πως οι Ευρωπαίοι -και ιδιαίτερα οι νέοι- θα βρουν σωστή εργασία», είχε πει χαρακτηριστικά. Παράλληλα, η Επιτροπή του έκανε άλματα προσέγγισης των πολιτών της Ένωσης με καθημερινές επικοινωνιακές καταιγίδες, επί παντός επιστητού. Δεν χρειαζόταν να υπάρχει κρίση. Και σήμερα ακόμη. Μια χειραψία, μια αγκαλιά, ένα νεύμα, ένας γρίφος του “εκλεγμένου προέδρου” ήταν αρκετά για να προκαλέσουν αστρικών διαστάσεων αναρτήσεις στο twitter και αναμεταδόσεις από όλα τα μέλη της Επιτροπής έως και τον πλέον άσημο υπάλληλό της. Λες και κάποιος παρακολουθεί αν το χειροκρότημα έχει ρυθμό.

Ισχυρό το λάκτισμα

Και πράγματι, η Επιτροπή Γιούνκερ ξεκίνησε με ισχυρό λάκτισμα. Η πλειοψηφία των Επιτρόπων ανήκουν στην πολιτική ομάδα του ΕΛΚ, από την οποία προέρχεται και ο ίδιος. Σε πολλές περιπτώσεις είχε λόγο στην επιλογή των προσώπων, ενώ οι αλλαγές στην τυπολογία των χαρτοφυλακίων των Επιτρόπων ήταν εντυπωσιακά επίκαιρες. Κανείς δεν φανταζόταν, για παράδειγμα, ότι θα δημιουργούσε το χαρτοφυλάκιο της καυτής πατάτας, δίνοντας σε Έλληνα τη διαχείριση του μεταναστευτικού, του ασύλου και της ιθαγένειας.

Στην πραγματικότητα, ο Γιούνκερ δεν εξελέγη από τους πολίτες της Ένωσης, όπως εντέχνως αφήνουν να εννοηθεί οι πομπώδεις αναφορές στον “εκλεγμένο πρόεδρο”. Έγινε αποδεκτός, με ψηφοφορία της πλειοψηφίας των ευρωβουλευτών, κατόπιν προεκλογικής πολιτικής συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων πολιτικών ομάδων, και σύμφωνα με τις προβλέψεις της Συνθήκης της Λισαβόνας. Αλλά, η αναφορά στον “πρώτο εκλεγμένο πρόεδρο” προσδίδει μια (επικοινωνιακή) μαγεία στο πρόσωπο. Διότι ως προς το αξίωμα δεν υπήρξε καμία θεσμική διαφοροποίηση!

Ο ιστορικά 13ος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν είχε μόνο καλές προθέσεις. Θα ήταν άδικο να περιορίσουμε την εμβέλειά του σε ανώδυνα ευχολόγια. Πάντοτε είχε άποψη και ρόλο στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Άλλωστε, ποιος άλλος Ευρωπαίος πολιτικός βρίσκεται πρωτοκλασάτος στην πολιτική σκηνή από το Μάαστριχτ μέχρι σήμερα; Ο Γιούνκερ σε όλη του την προσωπική διαδρομή, ήταν ο άνθρωπος που ήταν πάντα παντού! Έτσι και η Επιτροπή του. Με άοκνα ωράρια εργασίας 24 ώρες την εβδομάδα, 365 ημέρες το χρόνο, κάποιος υπάρχει για να απαντήσει στο τηλέφωνο σε περίπτωση κρίσης και κάποιος άλλος για να εκπέμψει ένα tweet!

Οι σημαντικότερες αποφάσεις λήφθηκαν ξημερώματα

Σε αρκετά ζητήματα οι προθέσεις του εκλεγμένου προέδρου δεν υλοποιήθηκαν ή δεν έχουν υλοποιηθεί ακόμη, αφού η θητεία του λήγει τον Νοέμβριο του 2019. Η ανεργία παραμένει υψηλή σε όλη την Ευρώπη, η ημιαπασχόληση στους νέους βρίσκεται σε υψηλό οκταετίας σύμφωνα με τη Eurostat, η ΕΕ των 28 έγινε ΕΕ των 27 και μέχρι το 2019 υπάρχει περιθώριο να μικρύνει κι άλλο αν δεν σταματήσει ο συρμός των αποσχίσεων. Σε κάποια άλλα, όμως, τεχνικότερης φύσης ζητήματα χτύπησε διάνα: η ευρωπαϊκή ιστορία της τελευταίας τριετίας γράφτηκε νύχτα!

Οι σημαντικότερες αποφάσεις πάρθηκαν τα ξημερώματα μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις είτε στο γραφείο του στο Berlaymont είτε σε Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Αλλά η ουσία είναι αλλού: τι από τα όσα είπε το 2014 επιλύθηκε σε αυτά τα ξενύχτια;

• Μεταναστευτικό: Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ είχε δηλώσει πως είναι “… πεπεισμένος ότι χρειαζόμαστε περισσότερη αλληλεγγύη στη μεταναστευτική πολιτική μας”. Παρά τις προσπάθειες της Επιτροπής επί χάρτου για την επίδειξη αλληλεγγύης, η κατάσταση επί του πεδίου μάλλον δεν πήγε όπως θα περίμενε ο πρόεδρος. Το Σένγκεν, η μεγάλη κατάκτηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, η ελεύθερη μετακίνηση στην Ευρώπη, βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Πέντε χώρες εδώ και δύο χρόνια έχουν επιβάλει ελέγχους στα σύνορά τους, που διατηρούνται κλειστά με διαρκείς εξάμηνες παρατάσεις από το Συμβούλιο, κατόπιν αποδοχής του σχετικού αιτήματος από την Επιτροπή.

Παράλληλα, η εισροή στην Ευρώπη πάνω από ένα εκατομμύριο αλλοχθόνων προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου αύξηση του λαϊκισμού και των ακροδεξιών κομμάτων. Η Γαλλία και η Αυστρία τη γλίτωσαν παρά τρίχα και η προεδρία των χωρών έμεινε σε δημοκρατικά χέρια, ενώ η Γερμανία απέκτησε 72 ακροδεξιούς βουλευτές στην Μπούντεσταγκ.

Την ίδια περίοδο, το πρόγραμμα μετεγκατάστασης που ξεκίνησε με στόχο τη μεταφορά 120.000 προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία σε όλες τις χώρες της ΕΕ τελείωσε (26/9/2017) με απολογισμό 26.000 μετεγκαταστάσεις. Δεν το λες και “επιτυχία”.

Στη συνέντευξή του, τον Απρίλιο του 2014, ο πρόεδρος Γιούνκερ είχε αναφερθεί σε πέντε βασικούς άξονες για τη μεταναστευτική πολιτική της Επιτροπής:

1) Στη δημιουργία ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, το οποίο ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί και μάλλον συναντά δυσκολίες. 2) Στην ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου, όπου υπάρχει μερική επίτευξη του στόχου και με σοβαρές δυσκολίες στελέχωσης του οργανισμού. 3) Στη συνεργασία με τρίτες χώρες για τις επαναπροωθήσεις στις χώρες προέλευσης, όπου δεν έχει γίνει καμία σημαντική πρόοδος, καθώς ούτε οι τρίτες χώρες συμμορφώνονται ούτε οι επαναπροωθήσεις είναι αριθμητικά αξιόλογες.

Μόνον η συμφωνία με την Τουρκία λειτουργεί και αυτή επειδή η Τουρκία λαμβάνει 3 δισ. ευρώ και άλλα 3 δισ. ευρώ μετά τις εξαγγελίες Μέρκελ στο Συμβούλιο της 19ης Οκτωβρίου 2017. Εκεί που αποφασίστηκε να περικοπούν οι προενταξιακές ενισχύσεις 50 εκατ. ευρώ, αλλά αναγνωρίστηκε η συμβολή της Τουρκίας στη διαχείριση του προσφυγικού και γι’ αυτό θα πρέπει να πάρει άλλα 3 δισ. ευρώ.

4) Στην ευρωπαϊκή «Μπλε Κάρτα» (άδεια εργασίας), που παραμένει μια ημιτελής υπόθεση, καθώς δεν συμμετέχουν η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Δανία στις συζητήσεις.

5) Τέλος, στην αύξηση της επιχειρησιακής δυνατότητας του Frontex που γίνεται με το σταγονόμετρο και μόνο σε Ελλάδα και Ιταλία. Η δημιουργία της συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής ήταν μεν ένα πραγματικό επίτευγμα, αλλά κανείς δεν γνωρίζει πώς θα ενεργήσει το Σώμα σε μια περίπτωση θερμού επεισοδίου στα σύνορα! Και ακόμη, σήμερα, ένα χρόνο μετά τα εγκαίνια, φαίνεται να υπάρχει μια νέα αύξηση της μετανάστευσης στους μεσογειακούς διαδρόμους.

• Ευρωπαϊκή συνοχή: «Θέλω μια ενωμένη Ευρώπη. Θέλω να συμφιλιώσω την Ευρώπη με τους λαούς της και να ενώσω τη διαιρεμένη από την κρίση Ευρώπη», είχε πει. Δυστυχώς, όμως, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ θα μείνει στην ιστορία ως ο μόνος πρόεδρος της Επιτροπής που παρέδωσε την ΕΕ μικρότερη από ό,τι τη βρήκε.
• Ψηφιακή αγορά: “Προτεραιότητα” είχε χαρακτηρίσει ο πρόεδρος Γιούνκερ την ολοκλήρωση της Ενιαίας Ψηφιακής Αγοράς το 2014, βρίσκοντας πως υπάρχουν κολοσσιαία οικονομικά οφέλη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αν επιτευχθεί αυτό. Η Επιτροπή πρότεινε 43 πρωτοβουλίες και μέχρι σήμερα μόλις έξι από αυτές έχουν εγκριθεί. Στατιστικά, αυτό σημαίνει πως η Επιτροπή έχει ολοκληρώσει μόλις 14% μιας από τις πλέον διαφημισμένες πρωτοβουλίες της στο διάστημα της τριετίας.

Η Επιτροπή πέτυχε όμως την κατάργηση των χρεώσεων περιαγωγής, όπως είχε προαναγγείλει ο Λουξεμβούργιος πρόεδρος, παρότι με καθυστέρηση ενός έτους!

• Κράτησε την Ελλάδα στην Ευρωζώνη: Πολύ πιθανόν, αν δεν υπήρχε ο Γιούνκερ και μερικοί φίλοι του στην Ελλάδα, που τον έπεισαν ότι αξίζει τον κόπο να το παλέψει, η ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα να έπαιρνε διαστάσεις συνθηκών Υποσαχάριας Αφρικής. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ υπήρξε ο θερμότερος υποστηρικτής του Αλέξη Τσίπρα στις Βρυξέλλες από την αρχή μέχρι το τέλος του καταστροφικού εξαμήνου του 2015, δείχνοντας ανοχή στον ζεν πρεμιέ Yiani Βαρουφάκη και αστική ευγένεια στις διαρκείς παλινωδίες του Έλληνα Πρωθυπουργού, ο οποίος τη μια συμφωνούσε με τους εταίρους και την άλλη τους κορόιδευε.

Από τώρα δηλώνει πως δεν θα είναι υποψήφιος

Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες υπάρχουν σε όλες τις προεδρίες και σε όλα τα φάσματα της πολιτικής ζωής παγκοσμίως. Ο Μπαρόζο έμεινε 10 χρόνια πρόεδρος της Επιτροπής, μεγάλωσε την ΕΕ, αλλά η υστεροφημία του δεν είναι τιμητική. Του χρεώνουν επισήμως αόρατους δεσμούς με συμφέροντα.

Ο Γιούνκερ δεν το θέλει αυτό. Δεν θέλει να τελειώσει την πολιτική του καριέρα στιγματισμένος. Ίσως γι’ αυτό είναι και πάλι ο πρώτος πρόεδρος της Επιτροπής που στα μέσα της τρέχουσας θητείας του ανακοίνωσε ότι δεν θα είναι πάλι υποψήφιος,  προς έκπληξη και των στενότερων συνεργατών του, που θεωρούσαν ότι θα συνεχιστεί η καριέρα τους δίπλα του για ακόμη πέντε χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είναι ένας γλυκύτατος άνθρωπος. Ένας φίλος της Ελλάδας, με έναν Έλληνα στην πρώτη γραμμή των συνεργατών του -Μαργαρίτης Σχοινάς- και ένας εκλεγμένος πρόεδρος με τεράστια απήχηση στα κοινωνικά δίκτυα, παρότι ο ίδιος δεν χρησιμοποιεί smartphone και περιορίζεται σε παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας.