Απροβίβαστο στην πρόληψη της νεανικής εγκληματικότητας

Ανύπαρκτες δομές πρόληψης και πλήρης αποτυχία εφαρμογής των οδηγιών των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο

Ρεπορτάζ: Τάσος Περδίος

Ως συνήθως, μετά από μια τραγωδία όπως το ειδεχθές έγκλημα το οποίο ομολόγησε 17χρονος στη Λάρνακα, στην Κύπρο, τρέχουμε πίσω από τις εξελίξεις. Η συγκεκριμένη περίπτωση είναι γνωστή στις Αρχές εδώ και πέντε χρόνια, καθώς από την ηλικία των 12 χρόνων κατέστη σαφές ότι το παιδί αυτό οδηγείτο σε επικίνδυνα παραβατική συμπεριφορά. Μέχρι που παραδέχθηκε ότι διέπραξε φόνο.

Το έγκλημα φέρνει ξανά στην επιφάνεια το θέμα της αντιμετώπισης της νεανικής παραβατικότητας, το οποίο αποτελεί μελανό στίγμα για την Κυπριακή Δημοκρατία.

Οι κατευθυντήριες γραμμές που πηγάζουν από διεθνείς οργανισμούς καθιστούν σαφές ότι πυλώνας της αντιμετώπισης της νεανικής εγκληματικότητας πρέπει να είναι η πρόληψη μέσα από συγκεκριμένες δομές που πρέπει να συσταθούν στην κοινωνία και στην Παιδεία ειδικότερα. Στον τομέα αυτό η Κύπρος έχει αποτύχει παταγωδώς. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, μολονότι οι κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για την πρόληψη της νεανικής εγκληματικότητας ισχύουν από το 1990 όπως εγκρίθηκαν από τη Γενική Συνέλευση, η Κυπριακή Δημοκρατία, 24 χρόνια μετά, ουσιαστικά δεν έχει κατορθώσει να υλοποιήσει καμία.

Τι συστήνει ο ΟΗΕ

Μερικές από τις βασικές οδηγίες του ΟΗΕ, γνωστές και ως «Κατευθυντήριες Γραμμές Ριάντ», είναι οι εξής:

Θεμελιώδεις αρχές

1. Η πρόληψη της νεανικής εγκληματικότητας είναι ουσιώδες μέρος της πρόληψης του εγκλήματος στην κοινωνία. Με την υλοποίηση νόμιμων και κοινωνικά χρήσιμων δραστηριοτήτων και την υιοθέτηση μιας ανθρωπιστικής προσέγγισης στην κοινωνία, οι νέοι μπορούν ν’ αναπτύξουν αντιεγκληματική συμπεριφορά.

2. Η επιτυχής πρόληψη απαιτεί προσπάθειες από ολόκληρη την κοινωνία ώστε να εξασφαλιστεί η αρμονική ανάπτυξη των εφήβων με σεβασμό και προώθηση της προσωπικότητας από την παιδική ηλικία.

3. Ο προσανατολισμός πρέπει να είναι προς το παιδί. Οι νέοι πρέπει να έχουν ενεργό και συμμετοχικό ρόλο στην κοινωνία και όχι να θεωρούνται απλώς αντικείμενα κοινωνικοποίησης ή ελέγχου.

4. Για την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών, σε συνεργασία με τα εθνικά νομικά συστήματα, η ευημερία των νέων από την παιδική ηλικία πρέπει να είναι στο επίκεντρο κάθε προγράμματος πρόληψης.

5. H ανάγκη και η σημασία των πολιτικών προοδευτικής πρόληψης της εγκληματικότητας πρέπει να αναγνωριστεί. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει την αποτροπή της τιμωρίας του παιδιού για συμπεριφορά, η οποία δεν προκαλεί σοβαρή ζημιά στην ανάπτυξη του παιδιού ή κακό στους άλλους. Τέτοιες πολιτικές πρέπει να περιλαμβάνουν:

α) Την παροχή ευκαιριών, ειδικά στην εκπαίδευση, για κάλυψη των διαφορετικών αναγκών των νέων και δημιουργία πλαισίου προσωπικής ανάπτυξης των νέων, ειδικά αυτών που εμφανώς διατρέχουν κοινωνικό κίνδυνο και χρειάζονται ειδική φροντίδα και προστασία.

β) Εξειδικευμένη φιλοσοφία και προσέγγιση για την αντιμετώπιση της νεανικής εγκληματικότητας στη βάση των νόμων, διαδικασιών, θεσμών, υποδομών και ενός δικτύου για τη μείωση των κινήτρων, της ανάγκης και των ευκαιριών αύξησης της εγκληματικότητας.

γ) Η παρέμβαση σε επίσημο επίπεδο να γίνεται πρώτα και κύρια προς το συμφέρον του νέου και να καθοδηγείται από τη δικαιοσύνη και την ισότητα.

δ) Τη διαφύλαξη της ευημερίας, της ανάπτυξης, των δικαιωμάτων και των ενδιαφερόντων όλων των νέων.

ε) Να λαμβάνεται υπόψιν ότι η νεανική συμπεριφορά η οποία δεν συνάδει με τις κοινωνικές νόρμες και αξίες, συχνά είναι μέρος της ωρίμανσης και τείνει να εξαφανίζεται αυθόρμητα στα περισσότερα άτομα με την ενηλικίωση.

ζ) Γνώση ότι ο χαρακτηρισμός ενός νέου ως “εγκληματικό ή προεγκληματικό πρόσωπο” συχνά συμβάλλει στη δημιουργία τάσης ανεπιθύμητης συμπεριφοράς από τους νέους.

η) Πρέπει να δημιουργηθούν υπηρεσίες και προγράμματα πρόληψης βασισμένα στην κοινότητα. Οι επίσημες υπηρεσίες κοινωνικού ελέγχου πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο ως ύστατο βήμα.

Γενική πρόληψη

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΗΕ, οι ακόλουθες ενέργειες πρέπει να γίνουν για τη γενική πρόληψη.

– Συνολικά σχέδια πρόληψης σε κάθε επίπεδο της κυβέρνησης με εκ βάθους ανάλυση του προβλήματος, καθορισμένες ευθύνες των υπηρεσιών και θεσμών, μηχανισμοί συντονισμού μεταξύ κυβερνητικών και μη κυβερνητικών οργανώσεων, πολιτικές, προγράμματα και στρατηγικές βασισμένες στην πρόγνωση και μέθοδοι αποτελεσματικής μείωσης των ευκαιριών διάπραξης εγκληματικών πράξεων. Επίσης, συμμετοχή της κοινότητας και στενή συνεργασία μεταξύ εθνικών και τοπικών διοικήσεων και των ίδιων των πολιτών.

– Συμμετοχή των ίδιων των νέων στην πρόληψη με προγράμματα αυτοβοήθειας και εξειδικευμένο προσωπικό σε όλα τα επίπεδα.

Διαδικασία κοινωνικοποίησης

O ΟΗΕ συστήνει ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στις πολιτικές πρόληψης και προώθησης της κοινωνικοποίησης των νέων ειδικά μέσω της οικογένειας, της κοινότητας, των σχολείων, της εργασίας και εθελοντικών οργανώσεων. Ξεχωριστός σεβασμός πρέπει να δίδεται στην προσωπική ανάπτυξη των παιδιών τα οποία πρέπει να γίνονται αποδεκτά ως πλήρη και ίσα μέρη της διαδικασίας κοινωνικοποίησης και ένταξης.

Οικογένεια

– Κάθε κοινωνία πρέπει να δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες και στην ευημερία της οικογένειας.

– Με δεδομένο ότι η οικογένεια είναι η κεντρική μονάδα και έχει την αρχική ευθύνη της αρχικής κοινωνικοποίησης των παιδιών, οι κυβερνητικές και κοινωνικές προσπάθειες πρέπει να εστιάζουν στη διατήρηση της ακεραιότητας της οικογένειας. Η κοινωνία έχει ευθύνη να βοηθήσει την οικογένεια να παράσχει πνευματική και φυσική φροντίδα και προστασία στα παιδιά. Χρειάζονται κατάλληλες δομές για ημερήσια φροντίδα.

– Οι κυβερνήσεις πρέπει να εφαρμόσουν πολιτικές ανατροφής των παιδιών σε ασφαλή, σταθερά και κατασταλαγμένα οικογενειακά περιβάλλοντα.

– Οταν η οικογένεια αδυνατεί να παράσχει ασφαλές και σταθερό περιβάλλον, πρέπει να υιοθετούνται πολιτικές ανάδοχης φροντίδας, οι οποίες όμως να παρέχουν περιβάλλον όμοιο με το σταθερό οικογενειακό περιβάλλον.

– Ειδική φροντίδα πρέπει να δίδεται σε παιδιά οικογενειών που έχουν επηρεαστεί από δραματική οικονομική και κοινωνική αλλαγή, ειδικά σε παιδιά μεταναστών και προσφύγων.

– Χρειάζονται μέτρα εκπαίδευσης των οικογενειών για το ρόλο και τις υποχρεώσεις των γονιών στην ανάπτυξη των παιδιών με προώθηση της θετικής σχέσης γονιών-παιδιών.

– Οι κυβερνήσεις πρέπει να πάρουν μέτρα προώθησης της συνοχής και της αρμονίας της οικογένειας και αποτροπής του διαχωρισμού των παιδιών από τους γονείς.

– Οταν οι παραδοσιακές κοινωνικές και νομικές υπηρεσίες αποτυγχάνουν, οι κυβερνήσεις πρέπει να παίρνουν καινοτόμα μέτρα.

Εκπαίδευση

– Οι κυβερνήσεις έχουν υποχρέωση να παρέχουν πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση σε όλα τα παιδιά.

– Τα εκπαιδευτικά συστήματα, εκτός από την ακαδημαϊκή εκπαίδευση, πρέπει να παρέχουν επίσης εκπαίδευση για βασικές αξίες, το πολιτιστικό περιβάλλον, το σεβασμό στη διαφορετικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες. Επίσης να προωθούν την προσωπικότητα, τα ταλέντα και την πνευματική και φυσική ανάπτυξη, την ενεργό συμμετοχή, την ανάπτυξη της αίσθησης της ταυτότητας και της συμμετοχής στην κοινότητα, τη συναισθηματική στήριξη και την αποφυγή της ψυχολογικής παρενόχλησης.

– Ενημέρωση για τους νόμους και τα δικαιώματα και ευθύνες.

– Ειδική φροντίδα στα παιδιά υπό κοινωνικό κίνδυνο με ειδικά προγράμματα πρόληψης.

– Ειδική προσοχή σε πολιτικές πρόληψης του αλκοόλ, των ναρκωτικών και άλλων ουσιών.

Ο ρόλος των ΜΜΕ

Ειδική αναφορά γίνεται στο ρόλο των ΜΜΕ για την αντιμετώπιση της νεανικής εγκληματικότητας.

– Τα ΜΜΕ πρέπει να παρέχουν πρόσβαση στους νέους σε πληροφορίες και υλικό μέσα από εθνικές και διεθνείς πηγές.

– Τα ΜΜΕ πρέπει να ενθαρρύνονται να παρουσιάζουν τη θετική συνεισφορά των νέων στην κοινωνία.

– Τα ΜΜΕ και ειδικά η τηλεόραση και η βιομηχανία του κινηματογράφου πρέπει να αποφεύγουν υλικό πορνογραφίας, ναρκωτικών και βίας.

– Τα ΜΜΕ πρέπει να γνωρίζουν τον εκτεταμένο ρόλο, ευθύνη και επιρροή τους σε υλικό σχετικό με τη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ. Πρέπει να χρησιμοποιούν τη δύναμή τους για πρόληψη των ναρκωτικών.

Συνεχής αύξηση

Μετά την παραδοχή του φόνου από ανήλικο στη Λάρνακα, η Επίτροπος Προστασίας Δικαιωμάτων του Παιδιού, Λήδα Κουρσουμπά, αναγνώρισε ότι υπάρχει αυξητική τάση στα περιστατικά νεανικής παραβατικότητας και τόνισε για άλλη μια φορά ότι στην Κύπρο δεν υπάρχουν δομές και προγράμματα προληπτικής αντιμετώπισης του φαινομένου. Σύμφωνα με την κα Κουρσουμπά από το περασμένο καλοκαίρι έχει σταλεί στα αρμόδια Υπουργεία και στη Βουλή νομοσχέδιο για παιδιά που παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς, αλλά δεν υπάρχει ακόμα ανταπόκριση.