Μια χαραμάδα φωτός

 

Της Μαρίας Φράγκου

Φωτό: ΚΥΠΕ/Κάτια Χριστοδούλου

Ήταν μία προσπάθεια επίπονη και επίμονη. Μία προσπάθεια αγωνιώδης. Και σε όλη τη διάρκειά της ανέδειξε ξανά τον πλούτο του λαού μας. Ένας πλούτος ψυχής που, ευτυχώς, δεν κατακερματίστηκε από το μίσος, δεν τον άγγιξε και δεν τον επηρέασε ο χρόνος… Κι αυτός ο πλούτος ψυχής διέσωσε έναν ανεκτίμητης αξίας θησαυρό, ο οποίος όσο καλά ή άσχημα κι αν ήταν κρυμμένος βγήκε στο φως. Και χαιρόμαστε σήμερα και καμαρώνουμε γιατί ένας Αδαμάντιος Διαμαντής, ένας Τηλέμαχος Κάνθος, ένας Γεώργιος Πολ. Γεωργίου, ένας Στέλιος Βότσης, για να πούμε ορισμένα από τα ονόματα των ζωγράφων και καλλιτεχνών, έρχονται από έναν κόσμο, όχι πολύ μακρινό, αλλά δυστυχώς κρυμμένο για πολλά χρόνια, για να αναπτερώσουν την ελπίδα και να προστατεύσουν τη μνήμη από τη φθορά του χρόνου.

Τ/κ συμπατριώτες μας βρήκαν, φύλαξαν και προστάτευσαν έργα αυτών και άλλων σημαντικών καλλιτεχνών Ε/κ και Ελλήνων, και κόντρα στο περιβάλλον που θέλει να μας απομακρύνει, φρόντισαν να φτάσουν εκεί και όπου πρέπει.

Και από την άλλη, ένα πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό, φτιαγμένο και διορθωμένο πια από τη φθορά του χρόνου, μας παρουσιάζει μια ζωή που ήταν δίπλα μας, αλλά δεν την γνωρίζαμε. Είτε την αγνοούσαμε επιδεικτικά είτε δεν θέλαμε να την ξέρουμε. Βλέπουμε Τ/κ συμπατριώτες μας σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής τους: να δημιουργούν, να αθλούνται, να χορεύουν… Μια κοινότητα δραστήρια.

Η δικοινοτική έκθεση τέχνης In Art We Trust, λοιπόν, παρουσιάζεται στο Λήδρα Πάλας. Η έκθεση παρουσιάζει περίπου 60 από τα 219 έργα τέχνης Ε/κ και Ελλήνων ζωγράφων, καθώς και οπτικοακουστικό υλικό Τ/κ από τα αρχεία του ΡΙΚ. Όλο αυτό το υλικό ανταλλάχθηκε από τις δύο κοινότητες στο πλαίσιο απόφασης που έλαβαν τον Φεβρουάριο του 2019 οι δύο ηγέτες ως Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης και υλοποίησε η Τεχνική Επιτροπή για τον Πολιτισμό, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του UNDP και του Γραφείου Καλών Υπηρεσιών του ΟΗΕ στην Κύπρο.

«Ήταν μία προσπάθεια ηρωική», μας λέει με συγκίνηση ο Γιάννης Τουμαζής, εκ των επιμελητών της έκθεσης και εκ των αντιπροέδρων της Τεχνικής Επιτροπής. Και η λέξη δεν εκφέρεται ούτε τυχαία ούτε και εντυπωσιοθηρικά. Ο Γιάννης Τουμαζής, που έζησε στιγμή με στιγμή τούτη τη διαδικασία, ξέρει τις δυσκολίες που υπήρξαν από πλευράς Τ/κ. Η Δικοινοτική Επιτροπή για τον Πολιτισμό έκανε κι άλλες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα τη μεταφορά της παράστασης της «Αντιγόνης» από το Εθνικό Θέατρο στη Σαλαμίνα το 2016. Τότε, όμως, τα πράγματα ήταν αλλιώς. Υπήρχε η ελπίδα και η προοπτική για λύση δεν ήταν μακρινή… Ο κόσμος ενθαρρυμένος αγκάλιασε τότε την προσπάθεια. Ένθεν κακείθεν του συρματοπλέγματος. Σήμερα, όμως, τα πράγματα ήταν αλλιώς. Το Κυπριακό, μετά το Κραν Μοντανά δεν δημιουργούσε καμία ελπίδα, αντίθετα ήταν στον πάγο. Σε επίπεδο ηγετών και συνομιλιών, τίποτα δεν κινείτο… Και ο Γιάννης Τουμαζής δίδει τα εύσημα κι εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στους Τ/κ μέλη της Επιτροπής για τον Πολιτισμό, σε πρόεδρο και αντιπρόεδρο, ιδιαίτερα, τους Κανίλ Κανόλ και Ρουζέν Ατακάν, οι οποίοι σε συνεργασία με ομάδα καλλιτεχνών «και με πολλή αγάπη και μόχθο κατάφεραν να μαζέψουν όλα τούτα τα έργα και να επιμείνουν μέχρι να παραδοθούν, κόντρα στις δύσκολες καταστάσεις, στους εθνικισμούς που είχαν να αντιμετωπίσουν. Τολμώ να χαρακτηρίσω την προσπάθειά τους “ηρωική”», λέει στην «Κυριακάτικη Χαραυγή» ο Γιάννης Τουμαζής και περιγράφει την όλη διαδικασία συγκλονιστική.

Τούτη τη συγκίνηση και τούτη την αγωνία τους οι Τ/κ, μέλη της Τεχνικής Επιτροπής για τον Πολιτισμό, την μετέφεραν στους Ε/κ συναδέλφους τους, μέλη της επιτροπής, από την πρώτη στιγμή της ανεύρεσης των έργων και της σύλληψης της ιδέας για παράδοσή τους.

«Πάνε σχεδόν δύο χρόνια από τότε που ο Κανίλ Κανόλ εκμυστηρεύτηκε στη συμπρόεδρο της επιτροπής κα Αντρούλλα Βασιλείου, αρχικά, και μετά σε μας τους υπόλοιπους, την ύπαρξη τούτων των έργων. 26 Φεβρουαρίου 2019 έγινε η ανακοίνωση από τους δύο ηγέτες για την ανταλλαγή αρχειακού υλικού από το ΡΙΚ και των έργων των Ε/κ και Ελλήνων καλλιτεχνών», θυμάται ο Γ. Τουμαζής. Κι ένα μήνα αργότερα παραδόθηκαν στον ίδιο τα αρχεία κι έτσι άρχισε η διαδικασία που αφορούσε αναγνώριση, ταυτοποίηση κ.α. Ένα χρόνο πήρε περίπου η προσπάθεια για να ολοκληρωθεί και η έκθεση να παρουσιάζεται σήμερα στο κοινό.

Έργα ζωγραφικής, θησαυρός ανεκτίμητης αξίας

Τα περισσότερα έργα (132) προέρχονται από τρεις δημιουργούς: Μιχάλης Χατζηδημητρίου (63), Γεώργιος Πολ. Γεωργίου (44), Στέλιος Βότσης (25).

Επίσης, υπάρχουν αρκετά έργα σημαντικών καλλιτεχνών από την Ελλάδα (Τσαρούχης, Γουναρόπουλος, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Βασιλείου, Μόραλης, Κόντογλου, Σπυρόπουλος, Μαυροΐδης κ.α.).

Το μεγαλύτερο μέρος των έργων, 140 κατά πάσα πιθανότητα, ο κ. Τουμαζής εκτιμά ότι προέρχονται από τη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Αμμοχώστου. Και η εκτίμηση αυτή βασίζεται σε γραπτές μαρτυρίες, έγγραφα, αλλά και από τις πινακίδες έκθεσης αρκετών έργων, οι οποίες είναι στερεωμένες στις αντίστοιχες κορνίζες.

Άλλα έξι έργα που παρουσιάζονται είναι υπογραμμένα, αλλά δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο που να δικαιολογεί την προέλευσή τους, ενώ για άλλα οκτώ έργα η ταυτοποίηση παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων.

Ίχνη του παρελθόντος των Τ/κ

Εξαίροντας τη συνεργασία Τ/κ και Ε/κ, ο κ. Τουμαζής τονίζει και τη σημαντική δουλειά που έγινε από μέρους του ΡΙΚ, για διατήρηση και διάσωση του οπτικοακουστικού υλικού, ώστε να παραδοθεί στους Τ/κ. Και ήταν και η συγκίνηση των Τ/κ μεγάλη. Μπορεί να δει κανείς, στοιχεία από τη ζωή των Τ/κ και της τ/κ κοινότητας. Αθλητικές, πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις. «Βλέπουμε μια δυναμική κοινότητα με μεγάλη δραστηριότητα. Δυστυχώς δεν είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε την τ/κ κοινότητα», λέει ο συνομιλητής μας και περιγράφει τη συγκίνηση των Τ/κ «γιατί βρήκαν ίχνη του παρελθόντος τους». Το υλικό που έχει παραδοθεί, αφορά το χρονικό διάστημα από το 1957 μέχρι το 1963. «Οι Τ/κ ζούσαν ανάμεσά μας, αλλά λίγα γνωρίζαμε για αυτούς. Ελπίζω, ο κόσμος που πραγματικά ενδιαφέρεται για την επανένωση και την ειρηνική συμβίωση να ευαισθητοποιηθεί και όσοι έχουν στοιχεία ή πληροφορίες για έργα που διακινήθηκαν ή κλάπηκαν να τις καταθέσει γιατί είναι στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Μακάρι στο μέλλον κι άλλα αρχεία να παραδοθούν», τονίζει.

Ο Γιάννης Τουμαζής θέλει να είναι αισιόδοξος. «Ελπίζω τούτη η χαραμάδα φωτός, πέρα από την πολιτική της διάσταση, να ανοίξει λίγο παραπάνω το παράθυρο και την πόρτα, έτσι ώστε περισσότερος κόσμος να ευαισθητοποιηθεί και να γίνουν κι άλλες τέτοιες προσπάθειες». Και παρομοιάζει αυτό που έγινε, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα, με την επιστροφή των έργων που έκλεψαν οι Ναζί. «Αυτή η υπόθεση είναι εξίσου ανάλογης σημασίας. Είναι θησαυροί, μέρος της ιστορίας μας.

Ελπίζω σε μία επανενωμένη Κύπρο και τα έργα αυτά και άλλα να αποτελέσουν κοινό κτήμα του λαού μας».

Με την παράδοση όλων των έργων -γιατί αρκετά βρίσκονται για συντήρηση, θα διοργανωθεί μεγάλη έκθεση στην Κρατική Πινακοθήκη, για να τα δει και να τα θαυμάσει ο κόσμος. Να δει τον πλούτο της Τέχνης που μας έχει επιστραφεί.