Ιστορικές Διαδρομές: Οι διώξεις κομμουνιστών στο Χόλιγουντ

Οι διώξεις των κομμουνιστών, αριστερών και προοδευτικών στις ΗΠΑ μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου επηρέασαν και το Χόλιγουντ, αφού διώχθηκαν αρκετοί γνωστοί και διάσημοι ηθοποιοί, σκηνοθέτες και σεναριογράφοι.

Μέρος Β’ – Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ

Διαβάστε επίσης: Ιστορικές Διαδρομές: Οι διώξεις κομμουνιστών στις ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Μακάρθι και η περιβόητη Επιτροπή του άπλωσε τα δίκτυα της και στο χώρο του κινηματογράφου, όπου τέθηκαν υπό διωγμό όσοι καλλιτέχνες κρίνονταν ή θεωρούνταν ότι ήταν κομμουνιστές ή συμπαθούντες τον κομμουνισμό. Φοβούμενη κάποια συνωμοσία που θα προπαγάνδιζε τον κομμουνισμό μέσα από τις ταινίες του κινηματογράφου, η Επιτροπή θα καλέσει ως μάρτυρες πάνω από 40 ηθοποιούς, σκηνοθέτες, σεναριογράφους και διευθυντές στούντιο. Θα τους ανακρίνει πιεστικά σε σχέση με τα πολιτικά τους φρονήματα και θα ζητήσει ονόματα κομμουνιστών και «συνοδοιπόρων»1 .

Η αίσθηση πως ο κόσμος του θεάματος είχε «αλωθεί» από κομμουνιστές και φιλελεύθερους ήταν διάχυτη από τα μέσα κιόλας της δεκαετίας του ’30. Αποτελεί πραγματικότητα ότι αρκετοί άνθρωποι του Χόλιγουντ, επηρεασμένοι από την αντιφασιστική νίκη και την τεράστια συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης σε αυτήν, εντάχθηκαν έστω για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο Κομμουνιστικό Κόμμα ή ήταν συμπαθούντες.

Όλοι όσοι ασχολήθηκαν με το θέμα όμως θεωρούν υπερβολή το ότι οι κομμουνιστές δέσποζαν στον κινηματογράφο και αξιοποιούσαν τη θέση τους για να κάνουν προπαγάνδα.

Η «Μαύρη Λίστα» του Χόλιγουντ

Η Επιτροπή του Μακάρθι, με την ανοχή των κυβερνήσεων της χώρας κατήρτισε έναν κατάλογο με ονόματα ύποπτων χολιγουντιανών για κομμουνιστική ή φιλοκομμουνιστική δράση.

Στις 25 Νοεμβρίου 1947 απολύθηκαν δέκα σεναριογράφοι και σκηνοθέτες, διότι αρνήθηκαν να προσέλθουν και να καταθέσουν ενώπιον της Επιτροπής. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ομάδα περιελάμβανε αρχικά και ενδέκατο, τον συγγραφέα και ποιητή Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο οποίος όμως είχε παρουσιαστεί στην Επιτροπή στις 30 Οκτωβρίου και την επομένη επέστρεψε για πάντα στην Ευρώπη (μία απόφαση που είχε λάβει πριν καταθέσει)2 .

Παράλληλα, με την απόλυση των δέκα, οι εκπρόσωποι όλων των κινηματογραφικών εταιρειών εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση (Δήλωση Γουόλντορφ) στην οποία αναφερόταν ότι η πράξη τους ήταν επιζήμια για τους εργοδότες τους και ότι δεσμεύονταν να μην τους ξαναπροσλάβουν, εκτός εάν ορκίζονταν ότι δεν είναι κομμουνιστές, καθώς και να μην προσλαμβάνουν στο εξής κανέναν ομοϊδεάτη τους. Επίσης, ο πρόεδρος του συνδικαλιστικού οργάνου των ηθοποιών, Ρόναλντ Ρήγκαν3 , είχε αναγκάσει τα μέλη του σωματείου να δώσουν παρόμοιο όρκο.

Επιπρόσθετα, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’50, η λίστα εμπλουτιζόταν διαρκώς με ονόματα σεναριογράφων, σκηνοθετών, ηθοποιών, μουσικών, συγγραφέων, ακόμα και τεχνικών. Μερικοί ήταν όντως αριστεροί, ενώ άλλοι μπήκαν βάσει υποψιών και φημών, επειδή για παράδειγμα προπολεμικά συμμετείχαν σε μια διαδήλωση, είχαν ερωτική σχέση με κομμουνιστή/τρια στα φοιτητικά χρόνια, είχαν δωρίσει ρούχα για ορφανά των ανατολικών χωρών κτλ, φτάνοντας τα 324 ονόματα.

Τρομοκρατία και «κυνήγι μαγισσών»…

Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο σημείωμα, η ρουφιανιά έγινε πατριωτική πράξη στο Χόλιγουντ.

Συνεργάτες κατέδιδαν ο ένας τον άλλον, σύζυγοι τις γυναίκες τους και πολλά μεγάλα ονόματα της εποχής αποστασιοποιήθηκαν από στενούς φίλους για να μη στιγματιστούν ως εχθροί της αμερικανικής κυβέρνησης. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο Χάμφρι Μπόγκαρτ και η Λόρεν Μπακόλ.

Ένα από τα δημοφιλέστερα ζευγάρια της εποχής και γνωστοί για τη φιλελεύθερη, αριστερή στάση τους. Όταν ξεκίνησε να συμπληρώνεται η «Μαύρη Λίστα», το 1947, οι δύο τους μαζί με τον Φρανγκ Σινάτρα και με πολλά άλλα μεγάλα ονόματα του κινηματογράφου οργάνωσαν διαμαρτυρίες εναντίον της δράσης του Μακάρθι.

Όταν όμως από το 1950 και μετά η κατάσταση άρχισε να αγριεύει ακόμα περισσότερο, ο Μπόγκαρτ και η Μπακόλ κράτησαν σταθερή απόσταση ασφαλείας από φίλους και γνωστούς που κατηγορήθηκαν για τα αριστερά τους φρονήματα.

Ο Ελία Καζάν καταδίδει και τον Ζιλ Ντασέν

Ενδεικτικό της τρομοκρατίας που επικρατούσε στο Χόλιγουντ ήταν η περίπτωση του Έλληνα σκηνοθέτη Ελία Καζάν, ο οποίος ενώ υπήρξε μέλος του Κ.Κ. ΗΠΑ για ένα διάστημα, κατέδωσε με μεγάλη ευκολία πολλούς απ’ τους συνεργάτες του, το 1952, προκειμένου να προστατεύσει την καριέρα του. Ανάμεσα σ’ αυτούς που κατέδωσε ήταν και ο σκηνοθέτης Ζιλ Ντασέν, ο οποίος στη συνέχεια έφυγε για την Ευρώπη.

Θρύλοι της έβδομης τέχνης, όπως οι Τσάρλι Τσάπλιν, Όρσον Γουέλς, Τζον Χιούστον, Λένα Χορν, Λι Γκραντ και δεκάδες άλλοι αυτοεξορίστηκαν στην Ευρώπη για να μπορέσουν να κάνουν ταινίες. Αρκετοί άλλοι δημιουργοί αναγκάστηκαν να εργάζονται με ψευδώνυμο, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Nτάλτον Tράμπο, ο οποίος με το όνομα Pόμπερτ Pιτς κέρδισε δύο Όσκαρ σεναρίου4 . Ο Τράμπο ήταν ο σεναριογράφος της ταινίας «Σπάρτακος», στην οποία πρωταγωνίστησε ο Κερκ Ντάγκλας, ο οποίος επίσης αντιστάθηκε στον μακαρθισμό.

Παράλληλα, αληθινό στήριγμα για την επιβίωση των διωκόμενων κομμουνιστών καλλιτεχνών ήταν η μεταξύ τους αλληλεγγύη αλλά και η «υπόγεια» υποστήριξή τους από προοδευτικούς καλλιτέχνες (λ.χ. Σίντνεϊ Λιούμετ, Τσαρλς Ράσελ, Μπαρτ Λαγκάστερ, Χάρι Μπελαφόντε κ.α.), μάνατζερ και ελάχιστους παραγωγούς5 .

Ο βρόμικος ρόλος του Ουόλτ Ντίσνεϊ

Εκτός από τον Ρόναλντ Ρήγκαν, βρόμικος ήταν και ο ρόλος του δημιουργού του Μίκι Μάους του Ουόλτ Ντίσνεϊ. Ο Ντίσνεϊ ήταν μυστικός πράκτορας και πληροφοριοδότης του FBI ήδη από τον Νοέμβριο του 1940 και αποδείχτηκε ακραίος αντισημίτης κι αντικομμουνιστής6 .

Στη διάρκεια της απεργίας στα στούντιο της Ντίσνεϊ το 1941, ο Ουόλτ έβγαλε πληρωμένη καταχώριση στην εφημερίδα του κλάδου για να διακηρύξει: «Είμαι απόλυτα πεπεισμένος πως κομμουνιστική υποκίνηση, ηγεσία και δραστηριότητες προκάλεσαν αυτή την απεργία». Η λογική του Ντίσνεϊ ήταν πως οποιοσδήποτε του εναντιωνόταν, έπρεπε οπωσδήποτε να είναι κομμουνιστής γιατί ο ίδιος ήταν φανατικός Αμερικανός. Πέραν τούτου, ο Ντίσνεϊ βρήκε την ευκαιρία με τον τρόπο αυτό να εξοστρακίσει ανταγωνιστές του που επίσης επιδίδονταν στη δημιουργία ταινιών κινουμένων σχεδίων.

Χαφιέδες εναντίον των συναδέλφων τους υπήρξαν πολλοί, μεταξύ των οποίων ο Γκάρι Κούπερ, ο Ρόμπερτ Τέιλορ, ο Τζον Γουέιν, οι δύο μεγιστάνες του Χόλιγουντ Τζακ Γουόρνερ και Λούις Μάγερ, ο Ντέιβιντ Λανγκ, ο Λάρι Παρκς και ο Σαμ Γουντ.

Διάσημοι καταγγέλλουν την Επιτροπή

Στις 24 Οκτωβρίου 1947, 80 διασημότητες του Χόλιγουντ, μεταξύ των οποίων οι Χάμφρεϊ Μπόγκαρντ, Λορίν Μπακόλ, Τζιν Κέλι, Φρανκ Σινάτρα, Τζον Χιούστον, Γκράουτσο Μαρξ και Ντάνι Κέι υπογράφουν μια διαμαρτυρία με την οποία καταγγέλλουν ως αντι-Αμερικανική την ίδια την επιτροπή, καθώς ερευνά τα πολιτικά πιστεύω των πολιτών.

Την ίδια μέρα καταθέτουν στην Επιτροπή ως «φιλικοί μάρτυρες» ο Ουόλτ Ντίσνεϊ και ο Ρ. Ρήγκαν. Ο Ρήγκαν θα καταθέσει πως μια «μικρή κλίκα» κομμουνιστών «επιχειρούν να ασκήσουν διασπαστική επίδραση» στο σωματείο των ηθοποιών. Ο Ντίσνεϊ θα δηλώσει πως αισθάνεται ιδιαίτερα απειλούμενος και ευάλωτος στην «Ερυθρή Απειλή», επειδή ο επικεφαλής του συνδικάτου των εργαζομένων στα στούντιό του, κάποιος Sorrell, είναι κομμουνιστής.

Το ότι είναι κομμουνιστής το ξέρει επειδή έχει δει το όνομά του σε διάφορες δράσεις και έντυπα που στρέφονται ενάντια στην επιχείρησή του κι επειδή έχει σπουδάσει σε σχολή κινηματογράφου στη Μόσχα.

Αυτά, την ίδια ώρα που Ναζί ή συνεργάτες δωσίλογοι θα βρουν άσυλο στις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες ή θα μείνουν στο απυρόβλητο και θα επανενταχθούν άσπιλοι στην κοινωνία7 .

Ο Χίτσκοκ, ο Τζον Κένεντι και το τέλος της λίστας

Το πρώτο ρήγμα στον αποκλεισμό των καλλιτεχνών της «Μαύρης Λίστας» ήλθε από το χώρο της τηλεόρασης. Το φθινόπωρο του 1957, ο Άλφρεντ Χίτσκοκ προσέλαβε τον προγραμμένο ηθοποιό Νόρμαν Λόιντ ως συμπαραγωγό για τον τρίτο κύκλο της σειράς

«Ο Χίτσκοκ παρουσιάζει». Ακολούθησαν διάφορες ακόμα μεμονωμένες περιπτώσεις σε τηλεοπτικές παραγωγές. Η αλλαγή στον κινηματογράφο, ο οποίος ήταν και το βασικό επίδικο, ξεκίνησε το 1960 με το γύρισμα ταινιών, των οποίων σεναριογράφοι, σκηνοθέτες ή ηθοποιοί προέρχονταν από τη λίστα των μαυροπινακισμένων, παρά τις έντονες αντιδράσεις που υπήρξαν.

Σημαντική ήταν και η συμβολή του Προέδρου Τζον Κένεντι, ο οποίος λίγο μετά την εκλογή του εμφανίστηκε έξω από έναν κινηματογράφο, προσπέρασε τους διαμαρτυρόμενους και παρακολούθησε την ταινία «Σπάρτακος», καταδεικνύοντας την πρόθεσή του να τελειώνει με αυτές τις πρακτικές.

Το οριστικό τέλος της «Μαύρης Λίστας» ήλθε το 1962 με αφορμή την καταδίκη ενός πρακτορείου ερευνών που τροφοδοτούσε τις εταιρείες με στοιχεία, καθώς και των εντολέων του. Με την απόφασή του, το δικαστήριο τούς χαρακτήριζε ως νομικά υπαίτιους για την προσωπική και οικονομική βλάβη που υπέστησαν τα θύματά τους. Έκτοτε η πρακτική εγκαταλείφθηκε, αλλά πολλές καριέρες είχαν ήδη καταστραφεί. Υπολογίζεται ότι μόλις το ένα δέκατο κατάφερε να επανενταχθεί στην κινηματογραφική παραγωγή.

1 «Ντίσνεϊ, Ρήγκαν, Μακάρθι», www.grafida.net.

2 Βλ. «Μαύρη Λίστα του Χόλιγουντ», https:// el.wikipedia.org.

3 Πρόκειται για τον μετέπειτα Πρόεδρο των ΗΠΑ (1981-1989).

4 Βλ. «Μακαρθισμός και Χόλιγουντ: Ο σεναριογράφος Ντάλτον Τράμπο», https://tvxs.gr.

5 Βλ. «Μακαθιρσμός και Χόλιγουντ, η “σιδερένια φτέρνα” του αντικομμουνισμού», www.rizospastis.gr,

6 Βλ. «Walt Disney: Ο σκοτεινός πρίγκιπας του Χόλιγουντ», https://tvxs.gr.

7 Βλ. «Ντίσνεϊ, Ρήγκαν, Μακάρθι», http:// pavlidiscartoons.com.