Οραμα της Λεμεσού, η προστασία της βιομηχανικής κληρονομιάς

Τεκμηρίωση και απογραφή κτιρίων με την προοπτική επανάχρησής τους για πολιτιστικούς σκοπούς προς όφελος της πόλης, αλλά και των ιδιοκτητών

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Μια πόλη κινητήρια δύναμη στην οικονομία, το εμπόριο και τις υπηρεσίες, μια πόλη ευαίσθητη για τους ανθρώπους που την κατοικούν και ελκυστική για τους ξένους, μια πόλη που μεταμορφώνεται αντλώντας δύναμη από τη σχέση της με τη θάλασσα και «δένοντας» την ιστορία της με το παρόν και το μέλλον της. Αυτό είναι το όραμα για τη Λεμεσό, έτσι όπως το εκφράζουν τουλάχιστον οι Τοπικές Αρχές της. Μοναδικό κομμάτι της ιστορίας της πόλης θεωρείται και η πλούσια βιομηχανική κληρονομιά της για την οποία έχει διαμορφωθεί πολιτική αξιοποίησής της.

Το βιομηχανικό παρελθόν της πόλης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο πρωτίστως με την ανάπτυξη των οινοβιομηχανιών, οι οποίες αποτελούσαν από τα μέσα του 20ού αιώνα, ισχυρό πόλο ανάπτυξης για όλη την Κύπρο. Σήμερα τα κτιριακά συγκροτήματα αυτών των βιομηχανιών παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό, πολεοδομικό και τεχνολογικό ενδιαφέρον, όπως και οι Αποθήκες Χαρουπιών και το Κεραμείο. Κάποια από αυτά τα κτίρια είναι σήμερα ερημωμένα και παρουσιάζουν μια καταθλιπτική εικόνα.

Αναφερόμενος στο όραμα του Δήμου Λεμεσού για το μεγάλο απόθεμα της βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανάπτυξης και Τουρισμού, Γιάννης Αρμεύτης, επικαλούμενος και επιτυχημένα παραδείγματα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, επισημαίνει την ανάγκη για «τεκμηρίωση και απογραφή της βιομηχανικής κληρονομιάς μέσα από τη δημιουργία ενός δικτύου συνεργασίας μεταξύ των φορέων έρευνας και δημόσιας διοίκησης» και αναφέρεται ειδικότερα σε μια συνεργασία ανάμεσα στον δήμο, το ΤΕΠΑΚ, τις Σχολές Αρχιτεκτονικής, το Τμήμα Πολεοδομίας, το ΕΤΕΚ και άλλους φορείς που μπορούν και θέλουν να συμβάλουν.

«Επιδίωξη είναι η δημιουργία μιας βάσης που να διασφαλίζει τη διάσωση των κτιρίων, την έρευνα και τον έγκαιρο και ολοκληρωμένο σχεδιασμό, ώστε να υπάρξει η καλύτερη διαχείριση, αλλά και τη δημιουργία ενός θεσμικού διάφανους πλαισίου προστασίας και κινήτρων ώστε να παρέχει όφελος τόσο στην πόλη όσο και στους ιδιοκτήτες», διευκρινίζει ο κ. Αρμεύτης επισημαίνοντας ότι «εξίσου σημαντικοί παράγοντες είναι και η δημιουργία σοβαρών προϋποθέσεων για οικονομικές επενδύσεις για βιώσιμη ανάπτυξη και βέβαια η κινητοποίηση των πολιτών, μέσα από την ενημέρωση, τη διαβούλευση και το διάλογο».

Ο μεγαλύτερος όγκος των βιομηχανικών κτιρίων της Λεμεσού εκτείνεται στην παραλιακή περιοχή μεταξύ παλαιού και νέου λιμανιού. Είναι σε αυτήν την περιοχή που ο δήμος πήρε την πρωτοβουλία και σε συνεργασία με το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως και προχώρησε στην εκπόνηση Σχεδίου Περιοχής ώστε οι πολιτικές να μετουσιωθούν σε πράξη. Υπάρχει ωστόσο, όπως παρατηρεί ο κ. Αρμεύτης, μια στασιμότητα στην έγκριση του Σχεδίου Περιοχής από την αρμόδια Αρχή.

Τα σημαντικά μέρη των βιομηχανικών κτιρίων και συμπλεγμάτων θα πρέπει να διατηρηθούν, να αποκατασταθούν και να αποτελέσουν πρότυπο στη διατήρηση της βιομηχανικής μας κληρονομιάς με την ιδιαίτερη ιστορική, κοινωνική, αρχιτεκτονική και τεχνολογική αξία που αναπτύχθηκε από τα τέλη του 19ου ως και τα μέσα του 20ού αιώνα, παρατηρεί ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανάπτυξης, εκφράζοντας την εκτίμηση ότι η καλύτερη επιλογή αξιοποίησης αυτών των κτιρίων είναι «να δημιουργηθούν νέες και ήπιες χρήσεις σε συνδυασμό με σύγχρονες αναπτύξεις βασισμένες σε μοντέρνες αντιλήψεις αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού».

Επισημαίνοντας το γεγονός ότι η περιοχή μεταξύ των δύο λιμανιών θα αποτελεί το σύγχρονο οικονομικό κέντρο της πόλης για τις επόμενες δεκαετίες, τονίζει ότι «θα πρέπει να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος που αφορούν τον αποκλεισμό της υπόλοιπης πόλης από τη θάλασσα» και θα πρέπει οι νέες αναπτύξεις «να έχουν κάθετη σε ύψος ανάπτυξη με μικρή κάλυψη, με αρκετούς ελεύθερους χώρους πρασίνου και πλατείες ώστε να αναδεικνύονται τα συντηρημένα βιομηχανικά κτίρια».

Διατηρητέα 11 βιομηχανικά κτίρια

Αν και παρουσιάζεται καθυστέρηση στη συντήρηση και αξιοποίηση των βιομηχανικών κτιρίων της Λεμεσού, ωστόσο δεν υπάρχει τουλάχιστον ο φόβος της κατεδάφισής τους. Κι αυτό με βάση το Διάταγμα Διατήρησης 11 βιομηχανικών κτιριακών συνόλων των αρχών του 20ού αιώνα, το οποίο εκδόθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών επί υπουργίας Ελένης Μαύρου.

Σύμφωνα με το διάταγμα, καμία μετατροπή ή οικοδομική εργασία δεν επιτρέπεται να εκτελείται σε οικοδομές, ομάδες οικοδομών και περιοχές οι οποίες θεωρούνται ειδικού αρχιτεκτονικού, ιστορικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Σε περίπτωση που εκτελεστούν οποιεσδήποτε εργασίες κατά παράβαση του Διατάγματος, ο Υπουργός Εσωτερικών δύναται να ζητήσει επαναφορά της οικοδομής στην προτέρα κατάσταση.

Τα κτίρια αυτά είναι:
- Κεραμείο (σώζεται το κεντρικό κτίριο του εργοστασίου που χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα)
- ΚΕΟ (το πιο παλιό ζυθοποιείο της Κύπρου και από τις σημαντικότερες οινοβιομηχανίες στο οποίο θα διατηρηθούν όλα τα κτίσματα της πρώτης φάσης του εργοστασίου που χρονολογούνται από το 1927 μέχρι το 1930) 
- ΛΟΕΛ (το εργοστάσιο βρίσκεται εκεί από το 1943)
- ΣΟΔΑΠ (κτίστηκε το 1947 και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα βιομηχανικά αρχιτεκτονικά δείγματα της Λεμεσού) 
- ΕΤΚΟ (διατηρήθηκε μικρό τμήμα της οινοβιομηχανίας)
- Εργοστάσιο Coca Cola (το πρώτο εργοστάσιο της Coca Cola στην Κύπρο, από τα σημαντικότερα βιομηχανικά κτίρια της περιοχής) 
- Συνεργατική Χαρουπιών (χαρουπόμυλος και αποθήκες) – Οινοβιομηχανία Παντελίδη 
- Cyprus Grain Commission (σιλό σιτηρών)
- Δημοτικά Σφαγεία (κτίστηκαν το 1933 στην παραλία του Καρνάγιου)

Βιομηχανικά κτίρια που επαναχρησιμοποιήθηκαν

Στη Λεμεσό υπάρχουν ήδη αρκετά βιομηχανικά κτίρια και κατασκευές με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και γενικότερο ενδιαφέρον τα οποία έχουν συντηρηθεί, λειτουργούν με νέες χρήσεις και αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης. Πρόκειται κυρίως για κτίρια, τα οποία αποτελούν και τοπόσημα για την πόλη.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Χαρουπόμυλο Λανίτη στην περιοχή του Κάστρου, ο οποίος πέρα από το μουσειακό του χαρακτήρα, φιλοξενεί εκθεσιακούς χώρους και χώρους αναψυχής.

Είναι επίσης το Πολιτιστικό Κέντρο «Πάνος Σολομωνίδης» στο πρώην «Λιθογραφείο Κουβά» όπου στεγάζεται και το Θεατρικό Μουσείο Κύπρου και βέβαια οι Αποθήκες Τρακασόλ, που βρίσκονται δυτικά του παλιού λιμανιού και στην είσοδο της μαρίνας. Ο χώρος αυτός, μετά την ανακαίνισή του, λειτουργεί σαν ναυτικό μουσείο και εκπαιδευτικό κέντρο, αλλά και χώρος πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.