Δέντρα-μνημεία της φύσης με ζωή πολλών αιώνων

Μια ξεχωριστή πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου με επιστημονικό, ιστορικό και οικολογικό ενδιαφέρον

Του Χρήστου Χαραλάμπους

• Γηραιότερο μνημείο της φύσης ο «τρέμιθος της Απαισιάς» που μετρά 1.500 χρόνια ζωής
• Έχουν κηρυχθεί προστατευόμενα 100 περίπου μεμονωμένα δέντρα και 23 ομάδες δέντρων εκτός κρατικών δασών, ενώ μέσα σε κρατικά δάση έχουν καταγραφεί 68 μεμονωμένα δέντρα και 2 ομάδες δέντρων

Όταν στη δεκαετία του ’50, αλλά και του ’70 ο Γιώργος Σεφέρης επισκέφτηκε την Κύπρο, στα γράμματα που έστελνε σε φίλους του μιλούσε με πάθος για τους ανθρώπους και τα μέρη του νησιού που είχε γνωρίσει και βέβαια αποτύπωσε, πότε με ρομαντισμό πότε με άλλη συναισθηματική διάθεση, τις εντυπώσεις, το θαυμασμό αλλά και τις ανησυχίες του για τον βασανισμένο αλλά και όμορφο τόπο.

Σε ένα από αυτά τα ταξίδια του βρέθηκε και στην Αγία Νάπα όπου η εντύπωση από το «παλικάρι δέντρο» που σκίαζε το μεσαιωνικό μοναστήρι, έγινε ποίημα συμβολικό που όταν μελοποιήθηκε αργότερα από τον Ηλία Ανδριόπουλο και ακούστηκε από τη μοναδική φωνή του Νίκου Ξυλούρη, τραγουδήθηκε από όλο τον ελληνισμό…

«Κάτω απ’ τη γέρικη συκομουριά τρελός ο αγέρας έπαιζε με τα πουλιά με τα κλωνιά και δε μας έκραινε…»

Αυτή η συκομουριά στέκει ακόμα εκεί, για περισσότερο από 600 χρόνια και αποτελεί ένα από τα πολλά αιωνόβια δέντρα που υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη την Κύπρο και στον κορμό και τους κλώνους του κουβαλά, το καθένα, τη δική του ιστορία. Δέντρα που, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, φτάνουν σε ηλικία τα 1.500 χρόνια… Κι όμως, στο πέρασμα των αιώνων, άντεξαν στις κάθε είδους καιρικές αντιξοότητες και με τη φροντίδα και την προστασία που είχαν από πολλές γενιές ανθρώπων, κατάφεραν να επιβιώσουν και να αποτελούν σήμερα μνημεία της φύσης και πολιτιστική κληρονομιά που προστατεύεται και συντηρείται, σε θεσμικά πλέον πλαίσια, από τις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους.

Όπως πληροφορούμαστε από το Τμήμα Δασών, η επιλογή των δέντρων που κηρύσσονται σε «Μνημεία της Φύσης», είτε βρίσκονται σε κρατική γη είτε σε ιδιωτική, γίνεται με βάση την ηλικία, το μέγεθος, το είδος του αλλά και το επιστημονικό, ιστορικό και οικολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν. Είναι ενδεικτικό ότι έχουν κηρυχθεί προστατευόμενα 100 περίπου μεμονωμένα δέντρα και 23 ομάδες δέντρων εκτός κρατικών δασών, ενώ μέσα σε κρατικά δάση έχουν καταγραφεί 68 μεμονωμένα δέντρα και 2 ομάδες δέντρων.

Το Τμήμα Δασών ως ο κατ’ εξοχήν φορέας προστασίας και συντήρησης αυτών των ξεχωριστών δέντρων, οργανωμένα αλλά και με διάφορες άλλες ευκαιρίες, προβαίνει σε ενημέρωση του κοινού για το πώς προστατεύεται ένα δέντρο-μνημείο της φύσης αλλά και γενικότερα τα δέντρα που, εκτός των άλλων, αποτελούν σημαντική πηγή ζωής.

Έτσι, όπως μας επεσήμανε αρμόδιος λειτουργός του Τμήματος, πρέπει να αποφεύγεται η τοποθέτηση κατασκευών και καρφιών στον κορμό ή στα κλαδιά ενός δένδρου, ώστε να μη δημιουργούνται πληγές που επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξή του και διευκολύνουν και την προσβολή του από ασθένειες, ενώ το ίδιο σημαντικό είναι να μην αφαιρούνται κλαδιά χωρίς τη συμβουλή κάποιου ειδικού. Κι αυτό, όπως διευκρινίζεται, επειδή το ανεξέλεγκτο και λανθασμένο κλάδεμα προκαλεί προβλήματα που επηρεάζουν την ισορροπία και τη συνοχή της κόμης του δέντρου με αποτέλεσμα να κινδυνεύει με ξερίζωμα από τους ισχυρούς ανέμους.

Τα δέντρα-μαθουσάλες της κυπριακής υπαίθρου

Την περασμένη εβδομάδα έγινε γνωστό ότι μια φλαμουριά με μισό αιώνα ζωής στην Κροατία, μια βελανιδιά 300 χρόνων ετών στη Βουλγαρία, ένας πλάτανος 200 χρόνων στη Ρουμανία και άλλα δέκα περίπου δέντρα μικρότερης ηλικίας που βρίσκονται σε άλλες χώρες, διεκδικούν τον τίτλο του «Ευρωπαϊκού Δέντρου 2019» στο διαγωνισμό που διεξάγεται κάθε χρόνο από την Ευρωπαϊκή Ένωση Περιβαλλοντικής Σύμπραξης.

Χωρίς καμιά διάθεση υποτίμησης αυτών των δέντρων-μνημείων που σίγουρα τα καθένα έχει την ιστορία και τη σημασία του, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούν… νήπια, μπροστά στους… μαθουσάλες της φύσης που υπάρχουν στη μικρή μας Κύπρο. Κι αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς με μια ματιά στον σχετικό κατάλογο του Τμήματος Δασών. Κι αναφέρουμε εδώ, ενδεικτικά μόνο κάποια από αυτά τα μνημεία της φύσης που βρίσκονται σε ιδιωτική γη και αποτελούν σημεία αναφοράς για την κυπριακή ύπαιθρο.

• Τρέμιθος στην Απαισιά Λεμεσού, ηλικίας 1.500 χρόνων και με ύψος 10 μέτρα
• Τρέμιθος στην Πόλη Χρυσοχούς, ηλικίας 1.100 χρόνων και με ύψος 8 μέτρα
• Δάφνη στο Όμοδος, ηλικίας 1.000 χρόνων και με ύψος 10 μέτρα
• Πλάτανος στην Αγία Μαύρη στο Κοιλάνι, ηλικίας 800 χρόνων και με ύψος 36 μέτρα
• Δρυς στη Φοίτη, στην Πάφο, ηλικίας 800 χρόνων και με ύψος 20 μέτρα
• Περνιά στον Καλοπαναγιώτη, ηλικίας 700 χρόνων και ύψος 17 μέτρων
• Η ελιά στο Ξυλιάτο 700 χρόνων
• Ελιά στις Αγγλισίδες, ηλικίας 700 χρόνων και ύψους 6 μέτρα

Σε ό,τι αφορά τα υπεραιωνόβια δέντρα που βρίσκονται σε κρατική γη, αυτά είναι κυρίως πεύκα στην οροσειρά του Τροόδους με ηλικία από 500-1.000 χρόνια. Υπάρχουν επίσης οι αόρατοι του Τροόδους και της Μαδαρής, οι λατζιές και οι πλάτανοι στο Δάσος Πάφου, οι δρύες στη Λάνια που βρίσκονται σε γη που αγοράστηκε από το Τμήμα Δασών.

Ο «βασιλικός δρυς» της Λάνιας

Ένα από τα πλέον γνωστά και φημισμένα εντός και εκτός Κύπρου ιστορικά δέντρα (που δυστυχώς δεν υπάρχει σήμερα) είναι ο «βασιλικός δρυς» της Λάνιας που κατάφερε να επιβιώσει για οκτώ αιώνες. Χαρακτηρίστηκε «βασιλική δρυς» επειδή, όπως αναφέρεται, στη σκιά αυτού του δέντρου ξεκουράστηκε ο βασιλιάς της Κύπρου, Ερρίκος της Γαλλίας, όταν ήρθε στο νησί με σκοπό να πάρει φυτά αμπελιού και να αντικαταστήσει τους αμπελώνες που είχαν καταστραφεί στην περιοχή της Σαμπάνιας στη Γαλλία.

Ο «βασιλικός δρυς» της Λάνιας είχε γίνει γνωστός κυρίως από το γεγονός ότι για πολλά χρόνια στα κλαδιά του που έφταναν σε μήκος τα 30 μέτρα, είχε κατασκευαστεί μπαλκόνι που φιλοξενούσε τους επισκέπτες του παρακείμενου καφενείου και γενικότερα λειτουργούσε σαν σταθμός για όσους ταξίδευαν από τη Λεμεσό προς την περιοχή του Τροόδους.

Το ιστορικό αυτό δέντρο άρχισε σιγά σιγά να χάνει τους χοντρούς κλώνους του (αφού είχε προσβληθεί από κάποια ασθένεια) ώσπου το 1997 άνοιξε ο κορμός του στα δύο και κατέρρευσε ολοκληρωτικά.